Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

og‘zaki
yoki 
yozma
turlaridan biriga tegishli bo‘ladi (2 rasm). 
Bunda ikki tur ma’lum o‘xshashlikka ega bo‘ladi. Bu 
o‘xshashlik hozirgi zamon tillaridagi yozma nutq, xuddi og‘zaki 
nutq kabi tovushli ekanligidan iborat: yozma nutq belgilari bevosita 
ma’noni emas, so‘zning tovush tarkibini yetkazadi. 
Og‘zaki nutqning asosiy boshlang‘ich ko‘rinishi bo‘lib, suhbat 
shaklida kechadigan nutq hisoblanadi. Bunday nutq 
suhbat
yoki 
NUTQ 
Nutq turlari tasnifi
Моnolog 
Оg‘zaki nutq shakllari 
Dialog 
Yozma 
Оg‘zaki 
Ichki 
Кinetik 
Tashqi 
Faol 
Sust 

---

190 
dialog
deb ataladi. Uning asosiy xususiyati suhbatdosh tomonidan 
faol olib boriladigan nutq hisoblanadi, ya’ni suhbat jarayonida ikki 
suhbatdosh ishtirok etib, tilning sodda gap va iboralarni qo‘llaydilar. 
Dialog nutqning ochiq holda ifodalanishi talab etmaydi, chunki 
suhbatdosh suhbat davomida nima haqida so‘z yuritilayotganini 
tushunadi va boshqa suhbatdosh tomonidan bildirilgan iborani 
fikran yakunlay oladi. Shunga o‘xshash vaziyatlarda birgina so‘z 
boshqa suhbatdosh tomonidan aytilgan iborani yakunlab qo‘yishi 
mumkin. Bunda birgina so‘z yaxlit iboraning o‘rnini bosadi. 
Nutqning boshqa shaklini so‘zlovchi tomonidan aytilgan nutq 
tashkil etadi, bunda tinglovchilar uning nutqini idrok qiladilar, lekin 
unda to‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashmaydilar. Bunday nutq 
monolog
deb 
ataladi. Ma’ruzachining nutqi monologik nutq hisoblanadi. Bu nutq 
psixologik 
jihatdan 
dialogdan 
murakkabroqdir, 
chunki 
u 
tinglovchidan o‘z mulohazalarini tushunarli, qat’iy mantiqqa 
asoslangan holda bayon qilish malakasini talab etadi. Bunda 
so‘zlovchi yetkaziladigan axborotning tinglovchilar tomonidan 
o‘zlashtirilishini baholashi zarur, ya’ni u faqat o‘z nutqinigina emas, 
balki tinglovchilarni ham kuzatishi kerak bo‘ladi.
Dialog ham, monolog ham