З. М. Махмудов, С. Н. Искандарова Операцион тизимлар ва

Хавфсизлик модели 
Windows NT/2000/XP оиласи операцион тизимларини ишлаб чиқишда 
Microsoft компанияси ахборот хавфсизлигини таъминлашга катта эътибор 
берди. Натижада, бу тизимлар ижроси содда ва бошқариш осон химоя 
механизмларини беради. Хавфсизлик сертификати С2 даражага мос, ва 
Windows NT 3.5 ва Windows NT 4.0 ОТ ларига хосдир. 
Windows NT синфи тизимлари бутунлай бошқа хавфсизлик моделига 
эгадирлар. 
Химоя 
воситалари, 
бошиданоқ 
ОТ 
нинг 
ўзига 
интеграллаштирилгандир. Хавфсизлик тизими, иш жараёнида ким ва қандай 
харакатларни бажарганлигини ва қандай объектларга мурожаат қилмоқчи 
эканлигини назорат қилади. 
Фойдаланувчининг ҳамма ҳаракатлари, шу жумладан ҳамма 
объектларга мурожаатлар ҳам, фақат ОТ ларга махсус сўровномалар орқали 
бажарилади. Ҳамма сўровномалар ҳам назорат қилади. 
ОТ лардан сўралаяпган амаллар ва маълум объектларга мурожаатлар, 
фақат фойдаланувчида бунга зарурий хуқуқ ва рухсатномалари бўлсагина, 
рухсат берилади. 

---

160 
Хуқуқ (rights) тизимда ишлашда ҳуқуқлари даражасини аниқлайди. М-
н., дискни форматлаш ҳуқуқи бўлмаса, фойдаланувчи бу амални бажара 
олмайди. 
“Рухсат” термини эса одатда, аниқ объектлар, м-н, файл ва каталоглар, 
принципи ва бошқаларга нисбатан ишлатилади. Ўқиш, ёзиш, бажариш, олиб 
ташлаш ва ҳ.к.ларга ишлатилади. Ҳуқуқлар, рухсатга нисбатан устунликка 
эга. 
Windows NT хавфсизлик модели, олдиндан аутентификация ва 
авторлаштиришдан ўтмасдан туриб унинг объектларига мурожаат қила 
олмасликка кафолат беради. Компьютерда ишлаш ҳуқуқига эга бўлиш учун, 
қайд ёзувига (account) эга бўлиш керак. Қайд ёзувлари . SAM (Security 
Account Management) файли орқали бериладиган маълумотлар базасида 
сақланади. 
Назорат саволлари: 
1. Windows 9х операцион тизимлар оиласининг асосий хусусиятларини 
келтиринг. 
2. Windows операцион тизимларида мультимасалаликни амалга ошириш 
ҳақида айтиб беринг.
3. Windows NT операцион тизимлар оиласининг асосий архитектуравий 
хусусиятларини келтириб ўтинг. 
4. Windows NT тизимларида қабул қилинган асосий хавфсизлик модели
ғоялари ҳақида айтиб ўтинг. 
5. NTFS файл тизимининг имкониятлари ҳақида сўзланг. SID нима? 

---

161