Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma toshkent «Niso Poligraf»

10-§. dInIY Bag‘RIKEnglIKnIng MaZMun-MohIYaTI 
Va ahaMIYaTI
Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  (BMT)  tomonidan  1995-yil  – 
Xalqaro  bag‘rikenglik  yili  deb  e’lon  qilindi  va  uni  amalga 
oshirilishida muvofiqlashtiruvchi tashkilot – YUNESKO deb to-
pil gan.  Shu  yili  YUNESKO  Bosh  konferensiyasi  «Bag‘rikenglik 
tamoyillari Deklaratsiyasi»ni qabul qildi.
«Bag‘rikenglik  tamoyillari  Deklaratsiyasi»da  bag‘rikenglik 
tu shun chasiga  aniqlik  kiritilib,  turli  shart-sharoitlarda  davlat  va 
shaxs munosabatlari, huquq va vazifalari belgilab berildi.
«Bag‘rikenglik  tamoyillari  Deklaratsiyasi»da  bag‘rikenglik 
tushun chasiga shunday ta’rif berilgan: «Bag‘rikenglik – bizning 
dunyomizdagi turli boy madaniyatlarni, o‘zini ifodalashning va 
insonning alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini 
hurmat qilish, qabul qilish va to‘g‘ri tushunishni anglatadi. Uni 
bilim,  samimiyat,  ochiq  muloqot  hamda  hur  fikr,  vijdon  va 
e’tiqod  vujudga  keltiradi.  Bag‘rikenglik  –  turli  tumanlikdagi 
birlikdir.  Bu  faqat  ma’naviy  burchgina  emas,  balki  siyosiy  va 
huquqiy  ehtiyoj  hamdir.  Bag‘rikenglik  –  tinchlikka  erishishni 
musharraf  qilguvchi  va  urush  madaniyatsizligidan  tinchlik 
madaniyatiga eltuvchidir».
«Bag‘rikenglik» tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy hayot-
ning turli sohalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsio-
logiya,  filosofiya,  ilohiyot,  ijtimoiy  axloq,  qiyosiy  dinshunoslik 
kabi  sohalarda  keng  istifoda  etiladigan  tushunchalardan  biri 
hisob lanadi.  Lotincha  tolerare,  ya’ni  «chidamoq»,  «sabr  qilmoq» 
ma’nosini  anglatgan  bu  so‘z,  asosan  bir  insonning  boshqa  inson 
dunyoqarashiga toqat qilishini bildirsa-da, etimologik tahlil uning 
tom ma’nosini doim ham ochib beravermaydi
1
.
1 
Bag‘rikenglik – barqarorlik va taraqqiyot omili. B.  87–88.

---

90
Shu  o‘rinda  YUNESKO  «Bag‘rikenglik  tamoyillari  Dekla-

ratsiyasi»da  «tolerant»  ya’ni  «bag‘rikenglik»  tushunchasiga 
berilgan ta’riflarni keltirib o‘tmoqchimiz:
1.2.  Bag‘rikenglik  –  yon  berish,  andisha  yoki  xushomad 
emas. Bag‘rikenglik – eng avvalo, insonning universal huquqlari 
va  asosiy  erkinliklarini  tan  olish  asosida  shakllangan  faol 
munosabatdir.  Hech  qanday  vaziyatda  ham  bag‘rikenglik  ana 
shu  asosiy  qadriyatlarga  tajovuzlarning  bahonasi  bo‘lib  xizmat 
qilmaydi. Bag‘rikenglikni alohida shaxslar, guruhlar va davlatlar 
namoyon qilishi lozim.
1.3.  Bag‘rikenglik  –  inson  huquqlarini  qaror  toptirish, 
plyuralizm  (shu  jumladan,  madaniy  plyuralizm),  demokratiya 
va  huquqning  tantanasi  uchun  ko‘maklashish  majburiyatidir. 
Bag‘rikenglik  –  aqidabozlikdan,  haqiqatni  mutlaqlashtirishdan 
voz  kechishni  anglatuvchi  va  inson  huquqlari  sohasidagi 
xalqaro-huquqiy  hujjatlarda  o‘rnatilgan  qoidalarni  tasdiqlovchi 
tushunchadir.
«Ming  yillar  mobaynida 
Mar kaziy Osiyo g‘oyat xilma-
xil  dinlar,  madaniyatlar  va 
turmush  tarzlari  tutashgan 
va  tinch-totuv  yashagan 
mar kaz bo‘lib keldi».