Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat

c

e

h

,

,

    (S  va  a)-  valent  zonasidagi  og‗ir,  yengil  spinli  orbital  ajralgan 

zonalardagi)  kovaklarning  va  o‗tkazuvchanlik  zonasidagi  elektronlarning  (juft  va 

toq  holatlar) to‗liq funksiyalari  deb belgilashlar  kiritganmiz. 

1.1-jadval. (001) va (111) turli simmetrik o„lchamli kvantlashgan o„ralar (qavs 

ichida (110) turli o„lchamli kvantlashgan o„ra) uchun tanlov qoidasi 

To‗lqin funksiyasi 

turi 

ha

 

cs

za,

 

hs

 

ca

ls,

 

hs

 

Z   (X,Y,Z) 

X,Y  (X,Y,Z) 

- 

- 

ca

ls

,

 

X,Y   

(X,Y,Z) 

X,Y,Z  

(X,Y,Z) 

- 

- 

 

1.2-jadval. (001) va (111) turli asimmetrik o„lchamli kvantlashgan o„ralar uchun 

tanlov qoidasi. 

To„lqin funksiyasi turi 

h

 

c

  

,

l

 

h

 

Z 

X,Y, 

c

  

,

l

 

X,Y 

X,Y,Z 

 

Bu yerda ikki  holga izoh berib o‗tish joiz: 

1.  Namunada  simmetriya  markazining  yo‗kligini  hisobga  olingan  holdagi  optik 

o‗tishning ulushi  eg‗tiborga olmaydigan  darajada kichik  qiymatlidir.     

2.  Nosimmetrik  o‗lchamli  kvantlashgan  o‗ralarda  holatlarning  tartibiga  nisbatan 

juft  va toq to‗lqin funksiyalari  bitta, faqat bitta tasavvur orqali shakl almashadi. 

---

33 

 

Endi  yorug‗likning  (001),  (111)  tekisliklar  bo‗yicha  o‗stirilgan  simmetrik 

o‗lchamli  kvantlashgan  o‗rakovaklarning  valent  zonasidagi  n  va  m  o‗lchamli 

kvantlashgan  tarmoqlari  o‗rtasidagi  dipol  o‗tishlar  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  yutilishini 

ko‗raylik. 

Ayni  paytda    ham  eksperimental,  ham  nazariy  jihatdan  kam  o‗rganilgan 

soha  –  qutblangan  yorug‗likning  murakkab  valent  zonali  yarimo‗tkazichlardan 

o‗stirilgan    (masalan  (001))  tekislik    bo‗ylab)  o‗lchamli  kvantlashgan  o‗ralarning 

og‗ir  va  yengil  kovaklarning  o‗lchamli  kvantlashgan  sathlari  o‗rtasidagi  optik 

o‗tishlar  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  yutilishini  ko‗raylik.  Kelgusida  zonaviy  tuzilishning 

sodda  modelini  tanlaymiz.  Bunga  asosan  yarimo‗tkazgich  kub  simmetriyali  va 

zona 

lh

hh

m

m

samaraviy  massali  og‗ir  (engil)  kovaklar  energiyaviy  tarmoqlarining 

ekstremumlari  Brillyuen  zonasining  markazida  yotadi deb hisoblaymiz. 

Ikki  o‗lchamli  sistemaning    tanlangan  kattaligini    hisoblashqajmiy 

kristallarga  nisbatan  olib  borilgan  hisoblashlar  kabi  bo‗ladi,  farqi normirovkalovchi 

(

V

)qajm 

o‗rniga 

(S) 

yuza 

tanlanadi. 

Shuningdek 

uch 

o‗lchamli 

x

k

k

k

 ,

 



to‗lqin  vektori  bo‗yicha  yig‗indi  ikki  o‗lchamli 

}

,

{

 

y