Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti

Kerosinni katalitik krekinglash.

Yuqori molekulyar massali uglevodorodlardan quyi molekulyar massali uglevodorodlar olishga imkon beruvchi tajribalar qatoriga kerosinni katalitik krekinglash jarayonini olish mumkin. Neftni haydash yo’li bilan ajratib olingan kerosin-solyar moyli fraksiyani katalitik krekinglab yuqori oktan soniga ega bo’lgan benzin olish mumkinligi ma’lum. Bu geterogen katalitik jarayon turli katalizatorlar ishtirokida da normal atmosfera bosimiga yaqin sharoitda olib boriladi. Reaksiya davomida quydagi turli jarayonlar ham amalga oshadi;

1. 
   Oddiy molekulalarga parchalanishi mumkin bo’lgan, to’yingan va to’yinmagan uglevodorodlar hosil bo’lishi bilan boradigan parafinlarning destruksiyasi:
   

2. 
   Degidrogenlanish reaksiyasi:
   

3. 
   Alkanlarning izomerlanish reaksiyasi:
   

4. 
   Tsikloalkanlarni dealkillanish va degidrogenlanish reaksiyalari:
   

5. 
   Aromatik uglevodorodlarni dealkillanishi:
   

6. 
   Vodorod atomini disproporsiyalanishi yoki qayta taqsimlanish reaksiyalari.
   

Bu reaksiyalar natijasida katalizator kokslanib, suyuq mahsulotlarda olefin deyarli qolmaydi. Katalitik krekingning muhim harakterlaridan biri olefinlarni yuqori reaksion qobilyatliligi va parafinlarni past reaksion qobilyatliligidadir.

Katalitik krekingni yonaki reaksiyalari; 1- Olefinlarni polimerlanishi:

2. 
   Destruktiv kondensatsiya:
   

2. 
   Aromatik uglevodorodlarni alkenlar bilan alkillanishi:
   
3. 
   Olefinlarni dienlar bilan o’zaro ta’sirlashishi natijasi siklizatsiya reaksiyasi:
   

2. 
   Kondensirlangan karbosiklik uglevodorodlarni krekingi va katalizatorga adsorbtsiyalanishi natijasida katalizatorni kokslanishi.
   

Quydagi rasimda keltirilgan qurilma yordamida krekinglash reaksiyasi olib boriladi.
5-rasm.Krekinglash reaksiyasi boradigan qurilma.

Reaksiyani o’tkazishdan oldin og’zi rezina tiqin bilan berkitilgan kolba va absobtsiyalavchi moy quyilgan skalyanka aniqligi 0,01 gr gacha o’lchovchi tarozida tortib olinadi. So’ngra reaktorni (diametri , uzunligi 0,6 m bo’lgan kvats trubka) o’rta qismiga xajmda katalizator joylashtirilib elektr pech ichiga o’natiladi. Reaktorga termopara o’rnatib uni galvanometrga ulanadi va qurilmani germetikligi tekshiriladi. Qurilma germetikligiga ishonch

xosil qilingach elektr pechni yoqib, reaktor haroratini lator yordamida boshqarish

^{orqali ga olib kelinadi. Sovutgichlar vodoprovod suviga ulanib} ishga tushuriladi, gazometr suvga to’ldiriladi, yig’gich kolbani qo’shimcha sovutish maqsadida muz va suv aralashmasiga tushiriladi, ajratgich voronkaga aromatik uglevodorodlardan tozalangan 30 ml kerosin quyiladi. Reaktorni 25-30

minut qizdirilgandan so’ng unga sekundiga 1-2 tomchidan kerosin tomizish orqali reaktorga xom-ashyo jo’natiladi. Barcha kerosinni reaktordan o’tkazgandan so’ng kranlar berkitilib, elekt pech o’chiriladi va kolba bilan sklyanka qurilmadan ajratib olinadi. Reaksiya unumini aniqlash uchun kolba va sklyankani og’irliklarini tortib boshlang’ich massalardan ayriladi va jadvalga tushiriladi[66].