Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………...…………………….40

Kirish

Tez rivojlanib borayotgan axborot texnologiyalari bizning kundalik xayotimizning barcha jabxalarida sezilarli o’zgarishlarni olib kirmoqda. Xozirda ―axborot tushunchasi sotib olish, sotish, biror boshqa tovarga almashtirish mumkin bulgan maxsus tovar belgisi sifatida tez-tez ishlatilmokda. Shu bilan birga axborotning bahosi ko’p hollarda uning o’zi joylashgan kompyuter tizimining bahosida bir necha yuz va ming barobarga oshib ketmokda. Shuning uchun tamomila tabiiy xolda axborotni unga ruxsat etilmagan xolda kirishdan, qasddan o’zgartirishdan, uni o’girlashdan, yo’qotishdan va boshka jinoiy xarakterlardan himoya qilishga kuchli zarurat tugiladi.

Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni ximoya ostiga olish deganda, berilayotgan, saqlanayotgan va qayta ishlanilayotgan axborotni ishonchliligini tizimli tarzda ta’minlash maksadida turli vosita va usullarni qullash, choralarni kurish va tadbirlarni amalga oshirishni tushunish qabul qilingan.

Axborot tеxnologiyalarni turli sohalarda qo’llash uchun ularning ishonchliligini va xafvsizligini ta‘minlash kеrak. Xavfsizlik dеganda ko’zda tutilmagan vaziyatlarda bo’ladigan tashqi harakatlarda axborot tizimi o’zining yaxlitligini, ishlay olish imkoniyatini saqlab qolish xususiyati tushuniladi. Axborot tеxnologiyalarni kеng miqyosda qo’llanilishi axborotlar xavfsizligini ta‘minlovchi turli mеtodlarni, asosan kriptografiyaning gurkirab rivojlanishiga olib kеldi.

Axborotni himoya qilish deganda

• 
  Axborotning jismoniy butunligini ta’minlash, shu bilan birga axborot elementlarining buzilishi, yoki yo’q qilinishiga yo’l qo’ymaslik;
  
• 
  Axborotning butunligini saqlab qolgan xolda, uni elementlarini qalbakilashtirishga (o’zgartirishga) yo’l qo’ymaslik;
  
• 
  Axborotni tegishli huquqularga ega bo’lmagan shaxslar yoki jarayonlar orkali tarmokdan ruxsat etilmagan xolda olishga yo’l qo’ymaslik;
  
• 
  Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar fakat tomonlar o’rtasida kelishilgan shartnomalar asosida qo’llanilishiga ishonish kabilar tushuniladi.
  

Yuqorida ta’kidlab o’tilganlarning barchasi asosida kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot xavfsizligi muammosining dolzarbligi va muhimligi SMM tizmidagi telegram marmog’i hozirda havfsizligi va ishonarli tamoni bo’yicha bizning zamon tezkor xabarchi sifatida qo’llanilib kelmoqda. Shuning uchun axborotni kriptografik yo’llar bilan himoya qilish judda katta samara beradi. Chunki, axborot asil ko’rinishda emas balki shifrlangan holatda keladi va uning yaxlitligi shirflangan holatda buzilmaydi.