Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

17-Mavzu: Aqsh ta’lim tizimi

Reja

1.Ta’lim tizimi tasifi.

2.AQSH ta’limi tarxi

3. Ta’lim tizimining o’ziga xos xususiyati

Amerika Qo’shma Shtatlarida maktab hayoti oddiy maktablar ya‘ni boshlang’ich bilimlarni beradigan dargohlardan boshlanadi. O’quvchilarga boshlang’ich maktabda barcha darslardan faqat birgina o’qituvchi bilim beradi. Boshlang’ich maktablarda umumiy fanlar: o’qish, adabiyot, yozish, musiqa, matematika, tarix, geografiya va boshqa fanlar haqida nazariy ma‘lumotlar aniq reja asosida olib boriladi. Boshlang’ich sinflar 3 guruhga ajratilib, sinflar A,V,S tarzida nomlanadi. Bolalar uchun haqiqiy ta‘lim- tarbiya jarayoni 5yoshga to’lganlaridan keyin boshlanadi. Ana shu yoshda ular “Kinder garden” deb ataluvchi tayyorlov bog’chalariga jalb qilinadi. Bu tayyorlov bog’chalari xukumat tasarrufida bo’lib, bog’chalar yoki maktablar tarkibida tashkil qilinadi. Boshlang’ich maktablarning asosiy vazifasi 6 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan bolalarga to’laqonli bilim, ta‘lim berish, ularning umuminsoniy, axloqiy xislatlariga ega bo’lib shakllanishini ta‘minlashdan iboratdir.

AQSH da to’laqonli maktab sirasiga 10-11-12 sinflar kiradi. 7-8-9 sinflarni aksariyat holda quyi o’rta maktab deb ham yuritiladi. O’quvchilar ma‘lum bir sinfni, kurs yoki maktabni bitirishda test sinovlarini topshiradilar. O’rta maktabda o’quvchilarga o’zlari tanlagan yo’nalishlariga mos holda predmetlar tanlashda ma‘lum erkinlik beriladi. O’rta maktab o’quvchilari kundalik faoliyatida yarim vaqtni o’quv sinflarida, qolganini kutubxona, laboratoriya tajriba uchastkalarida o’tkazadilar. Maktab doimo ota-onalar bilan birgalikda ishlaydi, ayniqsa bu jarayon 10-11-12 sinflarda maktab-oila hamkorligi kuchayadi

Amerikada majburiy ta‘lim 16-yoshgacha amal qiladi. Amerikada o’quv yili 170-186 kunni bunda, ya‘ni 5,5-6 oyni tashkil qiladi, o’quvchilar haftaning besh kunida darsga boradilar. AQSH da navbatdagi ta‘lim bosqichi oliy ta‘lim bo’lib, u ikki yoki to’rt yil o’qitiladigan kollejlar va dorilfununlarda amalga oshiriladi. So’nggi bosqich dorilfununlarda va boshqa oliy yurtlari tarkibida tashkil etilgan aspirantura yoki doktoranturalardir. Har bilim yurtida o’quvchilarga o’z bilim imkoniyatiga ishonch hissini tarbiyalashga katta e‘tibor beriladi.

Amerika Qo’shma shtatlarida ta’limtiziminingtuzilishiquyidagicha:

1) bolalar 3 yoshdan 5 yoshgachatarbiyalanadiganmaktabgacha tarbiyamuassasalari;

2) 1-8- sinflargacha bo’lganboshlang’ichmaktablar (bundaymaktablarda6 yoshdan 13 yoshgacha o’qiydilar);

3) 9-12-sinflardaniborato’rta maktablar (bumaktablarda 14-17 yoshgacha bo’lganbolalarta’lim oladilar). Uquyiva yuqoribosqichdaniborat.

4) Amerika Qo’shma SHtatlarida navbatdagita’limboskichi oliyta’limbo’lib, u 2 yoki 4 yilo’qitiladigankollejlar xamda dorilfununlarva boshka oliyo’kuvyurtlaritarkibida tashkiletilgan aspirantura yokidoktoranturalardir.

AQShda majburiyta’lim 16 yoshgacha amalqiladi. Bumamlakatdagio’quvyurtlaridavlat, jamoa, xususiylartasarrufida va diniymuassasalarixtiyorida bo’lishimumkin.

Amerikada 3 yoshgacha bolalartarbiyasibilan onalarshug’ullanadilar, lekinularga hechqandayimtiyozlarberilmagan. Uchyoshdanbeshyoshgacha xususiyyokidavlatbog’chalaridanfoydalanishmumkin, lekinbolalarbog’chalarikichikva butizimkamrivojlangan. Enaga yonlashbir xaftada 200 dollarga tushadi. Bog’chalarda yagona birdasturmavjudemas. Kerakbo’luvchihamma jixozlarva ovqatni ota-onalarningo’zi olibkeladi. Beshyoshdanesa «Kindergarde» deb ataluvchitayyorlovmuassasalarida ta’limboshlanadi. Boshlang’ichmaktab 6 yoshdanto 13-15 yoshgacha bo’lganbolalarniqamrab oladi. Buboshlang’ichmaktablarda umumiysavodxonlikva kasbga yunaltirishvazifalarihaletiladi. Sinfdan-sinfga ko’chisho’quvchiningo’zlashtirganlikdarajasiga bog’liq. Boshlang’ichta’limturlishtatlarda turlicha belgilangan (4, 5, 6, 8 yil). Maktablarda turli xilto’garaklar, uchrashuvlar, sayohatlaruyushtiriladi, ammo ularninghammasiga xaqto’lashlozim. O’rta maktablarquyiva yuqoribosqichlardaniborat. 9-sinfnibitirgantalabalartanlov asosida o’rta maktabga qabulqilinadi. Urta maktablarda to’rtyo’nalishda kasb-kor asoslariberibboriladi.

AQShda OO‘Yulari Asosiy qismfunksiyalariga ko‘ra quyidagi 6 turga tasniflanadi:

1. 
   Tadqiqot universitetlari: I va II guruh. (3%, 125 OO‘YU), doktorlik darajasini beradi. Bu universitetlarning I va II guruhlari orasidagi farq federal moliyaviy yordam hajmi bilan bog‘liq, ya’ni II guruh OO‘Yulariga nisbatan kamroq mablag‘ ajratiladi.
   
2. 
   Doktorlik universitetlari: I va II guruh (3%, 111 OO‘YU). Ta’limning barcha bosqichlarini o‘z ichiga oladi. I va II guruh orasida farq ilmiy darajalar soniga bog‘liq: I guruh uchun 5ta yo‘nalish bo‘yicha 40ta doktorlik darajasi, II guruh uchun 3ta yo‘nalish bo‘yicha 10ta doktorlik darajasi beriladi.
   
3. 
   Magistrlik o‘quv muassasalari (15%, 529 OO‘YU), bakalavriat va magistrlik dasturlariga ega. Bu o‘quv muassasasini ko‘p tarmoqli hamda keng qamrovli universitet va kollejlar deb atashadi. I guruh – milliy, II guruh – regional hisoblanadi.
   
4. 
   Bakalavr OO‘Yularining 4 yillik kollejlari – I, II guruh. (18%, 637 OO‘YU) – juda katta to‘lov asosida o‘qitiladigan, mamlakatning eng nufuzli universitetlari magistraturalariga kadrlar yetkazib beradigan elitar ta’lim muassasalari.
   
5. 
   Ixtisoslashtirilgan OO‘Yulari yoki bakalavr diplomi bilan qabul qilinadigan kasbiy maktablar (20%, 722 OO‘YU), (tibbiyot, xuquqshunoslik, pedagogik, boshqaruv va h.)
   
6. 
   Ikki yillik kollejlar va institutlar (41%, 471 OO‘YU).
   

Rivojlangan davlatlarda texnologiya fanini tashkil etilishi x,amda rivojlanish

a) Amerika kushma shtatlari ta’lim tizimi

Amerika Kushma shtatlari (AKSH)da ta’lim tizimining tuzilishi kuyidagicha:

bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya muassasalari;

1-8-sinflargacha bulgan boshlangich maktablar (bunday maktablarda 6 yoshdan 13 yoshgacha ukiydilar);

9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (bu maktablarda 14-17 yoshgacha bulgan bolalar ta’lim oladilar). U kuyi va yukori bosqichdan iborat.

Amerika Kushma SHtatlarida navbatdagi ta’lim bosqichi oliy ta’lim bulib, u 2 yoki 4 yil o’qitiladigan kollejlar uamda dorilfununlardir. AKSHda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o’quv yurtlari davlat, jamoa tasarrufida, xususiy va diniy muassasalar ixtiyorida bulishi mumkin. Amerikada 3 yoshgacha bulgan bolalar tarbiyasi bilan onalar shugullanadilar, lekin ularga uech kanday imtiyozlar berilmagan. 5 yoshdan esa “Kinder garde” deb ataluvchi tayyorlov muassasalarida ta’lim boshlanadi. Boshlangich maktab 6 yoshdan to 13-15 yoshgacha bulgan bolalarni kamrab oladi. Bu boshlangich maktablarda umumiy savodxonlik va kasbga yunaltirish vazifalari ual etiladi.

Sinfdan-sinfga kuchish o’quvchining uzlashtirganlik darajasiga boglik. Maktablarda texnologiya faniga oid turli xil tugaraklar, uchrashuvlar, shoular va sayoxatlar uyushtiriladi, ammo ularning hammasiga xak tulash lozim. O’rta maktablar kuyi va yukori bosqichlardan iborat. 9-sinfni bitirgan o’quvchilar tanlov

asosida o’rta maktabga kabul kilinadi. O’rta maktablarda turt yunalishda kasb-xunar asoslari berib boriladi (1-slayd).

slayd

Oliy ta’lim 4 asosiy bosqichda amalga oshiriladi.

Kichik mutaxassis (2 yillik kollejlarda amalga oshiriladi).

Bakalavr (4 yillik kollejlarda amalga oshiriladi).

Turt yillik kollej yoki dorilfununni tugatgan 3-bosqichni davom ettirishi mumkin. Bu 1-2 yillik magistr maktabi. 4-bosqich esa doktorantura. Oliy ta’limda ikki yunalish mavjud: 1-ta’limni individuallashtirish;

talabaning mustakil ishlashini amalga oshirish. Bunda o’qituvchi yunaltiruvchi rolini uynaydi. Asosiy maksad talaba intellektini mashk kildirish va mantikiy fikrlashga urgatishdir. Yukoridagilardan kelib chikib xulosa qilish mumkinki, AQSH o’rta maktablarida uz o’quvchilariga uch yunalishda: akademik, kasb-xunar, umumiy yunalishlarda bilim beradi. Ayni ‘aytda o’quvchilarga turt yunalishda: kishlok xujaligi, biznes ta’limi, savdo va sanoat kurilishi buyicha xunar, kasb-kor asoslari urgatiladi. AQSH’da har bir o’quvchiga fanlar buyicha olgan bilimlari jamlangan attestatlar beriladi.