Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo‘limi

 

Xavfsizlik  choralari.  Xatto  kam  quvvatli  lazerlar  ham  (bir  qancha  millivatt 

quvvatli)  ko`rish  uchun  xavfli  bo`lishi  mumkin.  Ko`z  gavhari  lazer  nuri 

tushishidan  ko`rish  xususiyatini  qisman  yoki  to`liq  yo`qotishi  mumkin.  Buning 

uchun nurning ko`zga bir necha soniya tushishi kifoya qiladi. 

    

Lazerlar xavfsizligiga ko`ra to`rt guruhga ajratiladi. Birinchisi xavfsiz bo`lib, 

eng  xavflisi  to`rtinchisi  hisoblanadi.  Uning  hatto  tarqalgan  nuri  ham  ko`z  yoki 

terining  kuyishiga  olib  kelishi  mumkin.  Birinchi  guruhga  mansub  lazerlar  yoki 

lazerli  sistemalar  ruhsat  etilgan  yuqori  nurlanish  me’yoridan  ortiq  bo`lmagan 

quvvatga ega. Birinchi guruhga mansub lazer yoki lazer sistemalari inson ko`ziga 

zarar  keltirish  xususiyatiga  ega  emas.  Kam  quvvatli  lazerlar  ikkinchi  guruhga 

mansub  bo`lib,  ma’lum  vaqt  davomida  lazer  nurining  o`ziga  tikilib  turilganda 

inson  ko`ziga  zarar  keltirishi  mumkin.  Uchinchi  guruhga  mansub  lazerlar    va 

lazerli tizimlar ularga agar qurollanmagan ko`z bilan qisqa vaqt davomida qaralsa 

ko`zga  zarar  qilmaydi,  lekin  durbin  yoki  teleskop  orqali  qaralsa  zarar  keltirishi 

mumkin. Uchinchi guruhning yana bir turi mavjud bo`lib bu turga mansub lazerlar 

bevosita  nurga  qaraganda  yoki  uning  oynadagi  aksiga  tikilganda  ko`zga  ziyon 

keltiradi.  To`rtinchi  guruhga  mansub  lazerlar  va  lazer  tizimlari  yuqori  quvvatli 

bo`lib  inson  ko`ziga  nazar  tushganda  qisqa  impulslar  orqali,  shuningdek,  oyna 

orqli  tushgan  aksi  Va  tarqalishdagi  aksi  orqali  zarar  bo`lishi  mumkin.    Neodiy 

bilan  legirlangan  alyuminiy  ittriyli  lazerlar  metallarni  va  qattiq  materiallarni  aniq 

kesish,  payvandlash  va  markirovkalashda  ishlatiladi.  Itterbiy  bilan  legirlangan  

kristalli lazerlar Yb: YAG, Yb: KGW, Yb: KYW; Yb: SYS, Yb: BOYS, Yb: CaF2 

yoki  itterbiylik  shisha  tolaga  asoslangan  lazerlar.  Odatda  1020-  1050  nm 

diapazonda  ishlaydi;  kvant  kamchiligining  pastliga  ko`ra  eng  samarali;  itterbiy 

bilan  legirlangan  tolali  lazerlar  o`zining  eng  yoqori  darajali  quvvati  bilan  qattiq 

jismli  lazerlar  orasida  ajralib  turadi.  Erbiy  bilan  legirlangan  alyumin  itteriyli 

lazerlar  (1645nm),  tuliy  bilan  legirlangan  alyumin  itteriyli  lazerlar  (2015nm), 

golmiy bilan legirlangan alyumin itteriyli lazerlar (2096nm), titan sapfirli lazerlar. 

Spektroskopiada  yuqori  qisqa  impulslarni  generatsiyalashda  foydalaniladigan 

---

 

83 

infraqizil nurli lazer. Erbiyli oyna asosida yaratilgan lazerlar, maxsus optik toladan 

tayyorlanib aloqaning optik tarmoqlarida kuchaytirgich sifatida foydalaniladi.