Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo‘limi

§1.4.4.  Nurlanish quvvatini kuchayishi  

 

 

Lazerni quvvati ya’ni chiqayotgan nurlanishni quvvati rezonator (L

p

,ξ,χ) va 

muhit (K

o 

va I

s

) lar bilan belgilanadi. Aktiv sathli ko`ndalang kesimi S bo`lganida 

P≈I∙S I –rezonator chiqish ko`zgusidan o`tayotgan nurlanishni o`rtacha intensivligi 

impuls  yoki  impuls  davriy  tebranishli  rejimlarda  ishlatiladigan  lazerlar  uchun 

muhit  parametrlari  bo`lib  nurlanish  energiyasi  E

n

,  uning  mavjudlik  vaqti  τ

n

 

impulslar sistemasi hamda o`rtacha R va impulis P

n

 quvvatlari hisoblanadi. 

n

n

f

E

P



, 

n

n

n

E

P





                    (1.36)

 

 

 

Lazerni  muhim  parametrlaridan  biri  FIK(η)  hisoblanadi.  Agar  η

kb

-  kvant 

chiqishi  FIK,  η

r

  rezonator  FIK,  η

b

-aktiv  qismini  qo`zg’otish  FIK  ,  η

co

  xizmat 

ko`rsatish FIKlari bo`lsa  

η=η

kb

η

p

η

b

η

co                    (1.37)      

 

 

bo`ladi.  η

b

  -qo`zg’atuvchi  tashqi  energiya  kvanti  hν  ni  yuqoriga  energetik  holatni 

qo`zg’otish  energiyasi  nisbatiga  aytiladi  η

b

=hν

o

/E

b

    η

p

  -yuqori  sathga  o`tkazilgan 

va kogerent nurlanish bilan pastki sathdan o`tuvchi zarralar hissasini bildiradi.  

























s

n

s

K

K

I

I

I

1



                  (1.38)

 

 

yoki ko`zgularni yutish koeffitsientlari A

1

 va A

2

 , V

p

 - rezonator kaustikasi va V

a

- 

aktiv qismi hajmlari bo`lsa:  





a

p

a

p

V

V

L

K

A

2

0

max

1







       (1.39)

 

---

 

34 

 

Bu ikki ko`zgu turg’un radiaktorni lazerlar uchun 0,3 : 0,7ga teng bo`ladi. 

 

η

b

 – yuqori sathdagi zarrachalarni o`tkazuvchanlik (to`ldirish) uchun sarflanadigan 

energiyaning samaradorligini bildiradi.  

*

2

2

W

V

M

E

a

b





       (1.40)

 

 

E

2

-  aktiv  sohadagi  yuqori  energetik  sath  energiyasi,  M

2

-  shu  sathni  to`ldirish 

tezligi, W*- lazerni qo`zg’otish uchun sarflangan to`la energiya quvvati η=0,1:0,7 

 

η

co

  -  bu  aktiv  muhitni  qo`zg’otish  va  bevosita  qo`zg’otishdan  tashqari 

sarflanadigan  energiyalar  to`plami.  Bunda  energiya  manbalari  to`ldirishni  ishga 

aralashmasi  sovutish  agregatlari  va  boshqalarni  FIKlari  η  =  0,5-0,9.  Rezonatorlar 

ichki  qismida  nurlanishning  kuchayishi  inversion  holatda  modda  ta’sirida  ro`y 

beradi.    Aktiv  elementda  quvvatni  kuchayishi  bilan  birga  yutilishi  ham  sodir 

bo`ladi.  Rezonatorni  qo`llanilishi  nurlanish    zichligini  oshirar  va  shu  bilan  birga  

yutilish  ham  yuz  beradi.  Generatsiya  hosil  bo`lishi  rezonatordagi  umumiy 

yo`qotilish  aktiv  muhitdan  o`tuvchi  nurlanish  quvvatidan  kam  bo`lishi  kerak. 

Shunday    qilib,  yutilishi  birinchidan,  kuchayish  bo`lishi  damlash  quvvatini 

bo`sag’a  qiymati    yo’qotish  koeffitsientidan  yetarli  darajada  katta  bo`lishi  kerak. 

Ikkinchidan,  generatsiya    vaqtida  nurlanish  vaqtini  nurlanish  holatiga  bog’lik 

bo`ladi.  Nurlanish  quvvatinni  rezonatordagi  bir  o`tishdagi  kuchayishi    yo’qotish 

orqali baholash  uchun hisoblanadi 

 

 

 

 

 

 

---

 

35 

I Bobning qisqacha  xulosasi 

1.  Lazer nurlarining kashf etilishi texnika taraqqiyotini belgilovchi omillardan 

biri  bo’ldi.  Ularni  kogerentligi  va  quvvatini  boshqara  olish  imkoniyatlari 

ishlab chiqarishning ko’plab sohalarini rivoji yangi usullarni qo’llanilishiga 

olib keldi. 

2.  Dastlab  laboratoriya  sharoitida  gaz  muhitni  ionlash  orqali  majburiy 

nurlanishlar    hosil  qilingan  bo’lsa,  hozirda  yarimo’tkazgichlar,  qattiq 

jismlar.suyuqliklar  asosida  turli  xil  faol  muhitlar  hosil  qilinish  usullari 

amalgam oshirilmoqda.  

3.  Lazer nurlarini rezonatorda kuchaytirish nazariyasi va amaliy usullari ishlab 

chiqildi  va  ular  yordamida  keng  diapozondagi  quvvatli  nurlar  hosil 

qilinmoqda.  

4.  Lazer  nurlanishlarini  nazariy  va  amaliy  tadqiqotlari  iners  qatlamlari 

orasidagi  masofani  o’zgartirish,  invers  qatlamdagi  elektronlar  miqdorini  

hamda  rezonatorni  shakli  va  turlarini  boshqarish  orqali  chiqayotgan  nurni 

parametrlarini boshaqarish usullari ishlab chiqildi.