Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti magistratura bo‘limi

§ 1.3.2.  Lazer – kuchaytirgichlar 

Kvant  elektronikasida  faol  muhitning  majburiy  nurlanishi  elektromagnit 

to`lqinlarning  kogerentligi  kuchaytirish  uchun  hamda  kvant  kuchaytirgichlar  va 

generatorlar  hosil  qilish  uchun  yaratishda  foydalanilar  ekan.  Bunda  kvant 

kuchaytirgichlar  va  kvant  generatorlar  orasidagi  farqni  aytib  o`tish  kerak.  Kvant 

kuchaytirgichlar  yoki  boshqacha    qilib  aytganda,  lazer  kuchaytirgichlar 

elektromagnit  to`lqinlar  maydoni  kuchlanganligining  kuchaytirish  uchun  xizmat 

qiladi.    Shu  ma’noda  kvant  kuchaytirgichlar  lampali  yoki  yarimo`tkazgichli 

kuchaytirgichga  o`xshaydi.  Kvant  generatorlari  nurlanish  manbai  bo`lishi  kerak. 

---

 

25 

Lazer generatorlar uchun ham musbat teskari aloqa kerak bo`ladi. Boshqacha qilib 

aytganda,  kvant  generatorlari  bu  avtotebranishlar  sistemasidir.  Bu  sistemada 

elektromagnit 

tebranishlar 

generatsiyasi 

teskari 

aloqaga 

mos 

holdagi 

tebranishlarning  kogerent  kuchaytirish  jarayonida  hosil  qilinadi.  Oddiy 

avtotebranishlar  sistemasi  nazariyasiga  binoan  kvant  generatorlari  monoxramatik 

nurlanish chiqarish kerak. Bunda lazer generatorlari uchun faol muhitda majburiy 

nurlanishda  ikkilamchi  kvantlar  faqat  chastotani  emas,  balki  birlamchi 

kvantlarning  tarqalish  yo`nalishlarini  ham  takrorlashi  juda  muhimdir.  Shuning 

uchun  ham  lazer  nurlanishi  yuqori  yo`naltirilganlikka  ega.  Lazer  nurlari  esa 

generatorda  avtomatik    hosil  bo`ladi.  Qachonki,  faol  muhit  hajmiy  resonatorga 

joylashgan  bo`lsa  va  bu  rezonatorda  turg’un  elektromagnit  to`lqinlar  sistemasi 

qo`zg’otilgan  bo`lsa,  generatsiya  uchun  teskari  aloqa  mavjud  bo`ladi. 

Rezonatorning  ma’lum  bir  nuqtasida  yuqori  sathdan  quyi  sathga  spontan  o`tish 

amalga oshsa, ixtiyoriy holatda nurlanish hosil bo`ladi.  

 

7-rasm.Optik resonator sxemasi

 

Natijada majburiy nurlanish hosil bo`ladi. Agar majburiy nurlanishning quvvati 

rezonator devorlarning qizdirilishiga sarf bo`lgan quvvatdan katta bo`lsa hamda 

o`z-o`zidan qo`zg’olish sharti bajarilsa, u holda rezonatorda so`nmas tebranishlar 

hosil bo`ladi. Bu nurlanish xususiyatiga ko`ra monoxromatikdir. Faol muhitda 

hamma zarrachalar sinxron ravishda ishlaydi. Bu sinxronlik musbat teskari aloqaga 

asoslangandir, ya’ni rezonatorda yig’ilgan majburiy nurlanish asosida rezonator 

devorlaridan qaytgan nurlar yotadi. [5-7]