Z ibodullayev

20-rasm.  Hissiyot  (yig‘i,  kulgi,  rohatlanish)ning  odam  va  maymun 
yuzida  ifodalanishi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

21-rasm  (a,  b).  Xursandchilik  (a)  va  g ‘am -g‘ussa  (b)  yuzda  va 
yurakda  aks  etadi.
Sezgi va idrokdan tortib, to tafakkurgacha bo‘lgan barcha operat­
siyalar  hissiy  o ‘zgarishlar  bilan  kechadi.  Inson  tabiati  shunday 
tuzilganki,  u hissiy voqealarga ko‘proq ahamiyat beradi.  Tibbiyotda 
his-tuyg‘ular  muammosiga,  ayniqsa,  katta  e ’tibor  beriladi.  Bemor 
bilan vrach,  vrach  bilan  hamshira,  ham shira bilan bem or orasidagi 
munosabatlarga bag4ishlab juda  ko‘p  asarlar yozilgan.  Bu  asarlarda 
his-tuyg‘ular  muammosiga  katta  e ’tibor  qaratilgan.
XX  asrda  psixologiyada  va  tibbiyotda  hissiyotni  o ‘rganish  ham 
keng ko'Iamda olib borildi.  Bunda 3 ta asosiy yo‘nalish tanlab olindi: 
1) psixogen kasalliklar mexanizmlarini o'rganish;  2) distress haqidagi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta ’limot;  3)  odamga psixoterapevtik ta ’sir etish usullarini keng ko‘- 
lam da tatbiq etish.
Bulaming hammasi u yoki bu darajada odamning hissiyot sohasini 
o ‘rganishga katta hissa qo‘shdi. Aql-idrokka moslab tuzilgan psixotera­
pevtik  usullar  (kognitiv  psixoterapiya)  bemorning  hissiy  holatini  e’ti­
borga olib davom ettirilmasa,  muvafFaqiyatsiz bo‘lib chiqishi mumkin.
Odamning ichki dunyosini tushunish barcha psixologik maktab- 
larning qiziqishini  uyg'otib  kelgan.  Hissiyotni o'rganishda  U.Jeyms 
(1890) va N. Lange  (1892)  antiqa bir nazariyani  ilgari surishdi va bu 
nazariya psixologiyada keng ko‘lamda tarqaldi. Jeyms-Lange nazariyasi 
his-tuyg‘ularning paydo bo'lishini quyidagi tarzda tushuntirib beradi. 
Tashqi ta ’sirlar yurak-qon tom ir va nafas olish faoliyatini,  mushaklar 
tonusini,  teri  rangini  o'zgartirib  yuboradi.  Bu  o'zgarishlar  his- 
tuyg‘ularning tanada aks etgan klinik ko‘rinishlaridir.
Masalan, yaqin kishisidan judo bo‘lgan odam  qattiq xafa bo‘ladi 
va  yig‘laydi,  biror  narsadan  qo'rqqan  odam   titraydi,  asabi  qattiq 
taranglashganidan  qo‘lini  m usht  qilib  tizzasiga  uradi  va  hokazo. 
U .Jeym s  va  N .Lange  xuddi  shu  holatni  boshqacha  talqin  qilishga 
chaqiradi:  siz  xafa  bo‘lganingiz  ucbun  yig‘layotganingiz  yo‘q,