Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

Korrektsiya — bu hayotiy chekinishlarga uchragan bolalar va o’smirlar bilan olib boriladigan aniq faoliyat hisoblanadi.


Mustahkamlash uchun savollar
1 .Ijtimoiy pedagogikaning qanday kategoriyalari bor?
2.Ijtimoiy tarbiya nima?
3.Ijtimoiy-pedagogik faoliyat nima?
4. Ijtimoiy reabilitatsiya jarayoni.
5.Ijtimoiy korrektsiya tushunchasi.
6. Ijtimoiy pro`filaktika qanday amalga oshiriladi.
Bolaning sotsiumda rivojlanishi.

As the driving force behind the social development of the human person needs the influence of objective factors, the ordinary people, the biological and physical (material) needs, the higher (spiritual) needs opportunities to meet their needs, as well as a set of relations between the states.Needs or create reasons for this activity. People looking for means and resources to meet their own needs. There are options to meet the needs of people happy. Otherwise, he will be unhappy to learn that the driving force.If moral education, and social development. Moral education and faulty human social breakdown and social benefit (theft, extremism, lies, fraud, etc.) face. Moral education to meet the needs of people looking for ways to communicate with people and to improve the quality of social. These mutual influences aimed at the efficient use of power leading educational interaction to be successful in the.

Одам ижтимоий ривожланишини hаракатга келтирувчи куч деб, киши эhтиёжлари таъсирида юз берадиган объектив омилларни, одамларнинг оддий, биологик ва жисмоний (моддий) эhтиёжларидан бошлаб, олий (маънавий ва руhий) эhтиёжларига qадар бo’лган эhтиёжлар мажмуи hамда уларни qондириш имкониятлари орасидаги муносабатларга айтилади. Эhтиёжлар у ёки бу фаолиятнинг сабабларини вужудга келтиради. O’зининг эhтиёжларини qондириш учун киши восита ва манбалар qидиради. Эhтиёжни qондириш имкониятлари мавжуд бo’лганда, киши o’зини бахтиёр hис этади. Акс hолда, o’зини бахтсиз деб билиб, унда hаракатлантирувчи куч пайдо бo’лади. Агар одамнинг ахлоqий тарбияси тo’g’ри бo’лса, у ижтимоий ривожланади. Ахлоqий тарбияси носоз одамнинг ижтимоий сифатлари нурай бошлайди ва ижтимоий иллат (o’g’рилик, нашавандлик, ёлg’он сo’з, фирибгарлик ва hоказо) ларга дучор бo’лади. Ахлоqий тарбияси яхши одам эhтиёжини qондиришнинг тo’g’ри йo’лларини излайди hамда одамлар билан мулоqотда бo’либ, яхши ижтимоий сифатлари такомиллашиб боради. Бундай o’заро таъсирлардан пайдо бo’лган кучдан самарали фойдаланиш учун йo’налтирилган тарбиявий таъсирнинг муваффаqиятли бo’лиши етакчи o’ринни эгаллайди.^14

Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali talim berish) - tashabbuskor guruhlar, hamjamiyatlar, jamoalar, odamlarning o’zini o’zi boshharadigan uyushmalari shayoti va ixtiyoriy faoliyatining bir kismi sifatida muntazam, o’z lukso’z talimni tashqil etish konstepstiyasi va amaliyoti.

Ijtimoiy ta’lim konstepstiyasi kuyidagi goyat muhim prinstiplarini o’z ichiga
oladi:

• 
  u ayrim odamlarda ham, guruhda ham o’z kuchlariga ishonishni va ularga tayanishni rivojlantirishga haratilgan;
  
• 
  u hamjamiyatda, hamjamiyat bilan birgalikda va hamjamiyat uchun ta’limning variyantliligi prinstiplari asosida (ya’ni uning obyektiv xilma - xilligini e’irof etish va ushbu xilma - xillikni ta’lim amaliyotida ro’yobga chiqarish asosida) amalga oshirilgan o’z liksiz ta’limni qo’llab - quvvatlaydi;
  
• 
  u hamjamiyatdagi odamlarning muammolari va yoshtiyojlariga ta’lim jarayonining boshlang’ich nuqtasi deb munosabatda bo’ladi, shu sababli tug’ilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy muammolarni mustaqil hal qilish maqsadida samarali o’qitish va konkret pro`lessional trening shakllarini ahamiyatli deb beriladi;
  
• 
  u ochiqdir va mushkul ahvolda tushib qolgan odamlar yoshtiyojiga hamda bolalarning muammolariga ayniqsa hamdardlik bilan qaraydi, ularni pedagogika va psixologiya nuqtayi nazaridan qo’llab - quvvatlashga qaratilgan muxsus maqsadlarni qo’yadi;
  
• 
  u mavjud maorif tizimining xilma - xil ta’lim xizmatlarini ta’minlash borasidagi ishini tuldiradi va har bir odamning aynan o’ziga kerakli va ta’lim standartlari hamda tasdiqlangan o’quv rejalari bilan belgilab qo’yilganiga qaraganda ancha keng ma’lumot olishga imkon beradi.
  

Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda (faqat maktab yoki pro`lessional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr buyi mustaqil o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutlak vazifasi emas, balki butun jamiyat bu haqda gamho’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu sababli har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’z i tashqil etish va o’zini o’zi boshharish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini tashqil etish mumkin.
Mamlakatimo’zning o’tgan yillaridagi mentalitetida ijtimoiy ta’limni tushinish mafko’raviylashtirilgan tarbiyadan, ta’limni ijtimoiy - siyosiy maqsadlar bilan chegaralab qo’yilgan tizim deb tasavvur qilishdan iborat edi. Jamiyatdagi o’zgarishlan ta’limga ham, hamjamiyatga ham, ularning o’z aro aloqasiga ham harashlarni ancha kengaytirdi.
Ta’lim va hamjamiyatlarga multimadaniy tizimlar deb qaraladigan bo’ldi, bu tizimlarda hamjamiyat individdan yuqori turib, uning rivojlanishini belgilamaydi, balki turli individlar birgalikda hayot kechiradigan, turli odamlarning birgalikdagi harakatlari amalga oshadigan jonli makon deb hisoblanadi. Bunga guruhlar:
-ota - onalar (bolalar bilan birga); ta’limning konkret shakllaridan manfaatdor bo’lgan ishbilarmon odamlar va tadbirkorlar;
-o’z ta’limini takomillashtirishdan va o’z bilimlarini rivojlantirishdan manfaatdor bo’lgan hamma odamlar (ya’ni, mutaxassislar va mo’taxassis bulmaganlar) kiritilishi mumkin. hamjamiyatda, hamjamiyat orqali va hamjamiyat uchun shunday tushiniladigan ta’lim - ta’lim jarayonlariga kiritilgan (shu jumladan majburiy o’rta ta’lim doirasida ham) odamlar aloqalari va birgalikdagi harakatlarning bevosita amal qiluvchi, dinamik ijtimoiy - madaniy va ijtimoiy ta’lim tizimidir. Bu, shuningdek, ''quyidan'' chiqadigan shaxsiy ta’lim yoshtiyojlarining, qiziqishlarining va tashabbuslarining (holbuki, davlatga qarashli ta’lim tizilmalari ''yuqoridan'' chiqadigan sotsial - ta’lim manfaatlari va maqsadlaridir) namayon bo’lish va o’z ini o’z i ro’yobga chiharish sohasi hamdir.
Ijtimoiylashtirilgan ta’lim ikki inson o’rtasidagi muomala madaniyatini shakllantiradi, shayotning ma’nosini va yo’nalishlarini aniqlashga, jamiyatda o’z o’rnini topishga, o’z imkoniyatlarini chamalab kurishga imkon beradi. Tabiiy - ilmiy ta’lim inson bilan tabiat o’rtasidagi munosabatni, uning tabiiy rivojlanish tamoyillari va qonuniyatlarini hamda o’zlashtirishning maqsadga muvofiq usullarini utkazadi.
Texnologik ta’limda inson ilmiy - texnika yutuqlari, uning tamoyillari, metodlari, shozirgi zamon texnologiyasini o’z lashtiradi.Bu fakat ishda emas, balki turmushda, komunnikastiya sohasida, madaniy hayotda ham kerak
Ta’lim metodlarini faollashtirish quyidagi ta’lim qonunlariga e’tiborni kuchaytirishni taqozo etadi.

• 
  Ta’limda intellektual sohani rivojlantirish qonuni. Bu qonun bo‘yicha ta’lim oluvchining fikrlashini (bilishini, ijodini), xotirasini, diqqatini, aql sifatlarini (teranlik, eguluvchanlik, tejamkorlik, mustaqillik), fikrlash ko‘nikmalarini (ajratish, qo‘shish, tahlil qilish va h.k.), bilishini (ta’lim oluvchilarni qarama – qarshilik muammolarni qurish, savollar qo‘ygan farazlarni ilgari surish va h.k.), o‘rganishini bilishini rivojlantirish, predmetga oid bilim, o‘quv va ko‘nikmalarni tashkllantirishning istiqbolli usullari ishlab chiqiladi va ulardan amaliyotda foydalanish shakllari yaratiladi;
  
• 
  Ta’limda iroda sohasini rivojlantirish qonuni. Bu qonun bo‘yicha ta’lim oluvchidagi maqsadga intilishni shakllantirish jarayoni e’tiborga olinadi. Unda asosan asab va muskullarning zo‘riqishini yenga olish, tashabbuskorlik, o‘z kuchiga ishonish, o‘zini boshqara olishni rivojlantirish, bilimlarni o‘qitish (qanday faoliyat ko‘rsatish), faoliyatni rivojlantirish, uni qanday amalga oshirish va nazoratni tashqi ko‘nikmasiz olib borish kabi qobiliyatlar hisobga olinadi.
  
• 
  Ta’limda ematsion sohani rivojlantirish qonuni. Bu qonun ta’lim oluvchiga o‘z hissiyotini va ruhiy holatini boshqarish bo‘yicha zaruriy ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonidan iborat bo‘lib, unda ortiqcha havotirni yengish va o‘zini holisona baholash ko‘nikmasiga ega bo‘lishlikni tarbiyalash muhim hisoblanadi;
  
• 
  Ta’limni axborotlashtirish qonuni. Bu qonun bo‘yicha axborotlashtirilgan jamiyat haroitida ta’lim oluvchilarning jamoatchilik va kasbiy faoliyatida to‘laqonliroq samarali qatnashishiga tayyorlash maqsadida ta’lim tizimining barcha komponentlari kompyuterli va axborotli texnologiyalar yordamida yaxshilanadi.¹⁵
  

Bu o’qitish va tarbiyalash maqsadi, mazmuni, metodi va vositalarini aniqlashda hal qiluvchi ro`l o’ynaydi. U o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasida ta’lim jarayonidagi o’z aro munosabatlarida o’z garish yasaydi, o’quvchilar faolligi va mustaqilligini oshirish o’zini o’z i kashf etishining sufrekti bo’lib qoladi. Ta’limni ijtimoiylashrirish o’qitish sub’ekti - o’quvchiga o’z qobiliyati va ichki imkoniyatlarini ochishga yordam beradi. Milliy dasturning ijtimoiy mazmuni tufayli ta’limda yangi qadriyat o’z ifodasini topadi. O’quvchining shaxsiy qiziqishlari va intilishlari birinchi o’ringa chiqadi, bunda ta’lim oluvchi o’z imkoniyatlarini to’la ochishga muyassar bo’ladi.
Mazkur, muammoda insonparvarlik ta’limi bilan ijtimoiylashtirish o’rtasidagi munosabat muhim ahamiyatga ega. Bu faqat masalaning moshiyatini belgilash uchun emas, balki ayni vaqtda ta’limda boshlangan ijtimoiy o’zgarishlarni amalga oshirishda va hayotga joriy etish yo’llari va vositalarini aniqlashga ham muhim ahamiyatga ega.
Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali ta’lim berish) - tashabbuskor guruhlar, hamjamiyatlar, jamoalar, odamlarning o’zini o’zi boshharadigan uyushmalari hayoti va ixtiyoriy faoliyatining bir kismi sifatida muntazam, uzluksiz ta’limni tashqil etish konstepstiyasi va amaliyoti. Ijtimoiy ta’lim konstepstiyasi quyidagi g’oyat muhim prinstiplarini o’z ichiga oladi:

• 
  u ayrim odamlarda ham, guruhda ham o’z kuchlariga ishonishni va ularga tayanishni rivojlantirishga haratilgan;
  
• 
  u hamjamiyatda, hamjamiyat bilan birgalikda va hamjamiyat uchun talimning variyantliligi prinstiplari asosida (ya’ni uning ofrktiv xilma - xilligini eTiro`l etish va ushbu xilma - xillikni talim amaliyotida ruyobga chiharish asosida) amalga oshirilgan uzluksiz talimni qo’llab - quvvatlaydi;
  
• 
  u hamjamiyatdagi odamlarning muammolari va yoshtiyojlariga ta’lim jarayonining boshlangich nuqtasi deb munosabatda bo’ladi, shu sababli tugilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy muammolarni mustaqil hal qilish maqsadida samarali o’qitish va konkret pro`lessional trening shakllarini ahamiyatli deb beriladi;
  
• 
  u ochikdir va mushkul ahvolda tushib qolgan odamlar yoshtiyojiga hamda bolalarning muammolariga ayniqsa hamdardlik bilan qaraydi, ularni pedagogika va psixologiya nuqtayi nazaridan qo’llab - quvvatlashga qaratilgan muxsus maqsadlarni qo’yadi;
  
• 
  u mavjud maorif tizimining xilma - xil ta’lim xizmatlarini ta’minlash borasidagi ishini tuldiradi va har bir odamning aynan o’ziga kerakli va ta’lim standartlari hamda tasdiqlangan uquv rejalari bilan belgilab qo’yilganiga qaraganda ancha keng ma’lumot olishga imkon beradi.
  

Mamlakatimo’zning o’tgan yillaridagi mentalitetida ijtimoiy ta’limni tushinish mafko’raviylashtirilgan tarbiyadan, ta’limni ijtimoiy - siyosiy maqsadlar bilan chegaralab kuyilgan tizim deb tasavvur qilishdan iborat edi. Jamiyatdagi o’z garishlan ta’limga ham, hamjamiyatga ham, ularning o’zaro aloqasiga ham qarashlarni ancha kengaytirdi.
Ta’lim va hamjamiyatlarga multimadaniy tizimlar deb qaraladigan bo’ldi, bu tizimlarda hamjamiyat individdan yuqori turib, uning rivojlanishini belgilamaydi, balki turli individlar birgalikda hayot kechiradigan, turli odamlarning birgalikdagi harakatlari amalga oshadigan jonli makon deb hisoblanadi. Bunga guruhlar: ota - onalar (bolalar bilan birga); ta’limning konkret shakllaridan manfaatdor bo’lgan ishbilarmon odamlar va tadbirkorlar; o’z ta’limini takomillashtirishdan va o’z bilimlarini rivojlantirishdan manfaatdor bo’lgan hamma odamlar (ya’ni, mutaxassislar va mutaxassis bulmaganlar) kiritilishi mumkin. hamjamiyatda, hamjamiyat orqali va hamjamiyat uchun shunday tushiniladigan ta’lim - ta’lim jarayonlariga kiritilgan (shu jumladan majburiy o’rta ta’lim doirasida ham) odamlar aloqalari va birgalikdagi harakatlarning bevosita amal qiluvchi, dinamik ijtimoiy - madaniy va ijtimoiy ta’lim tizimidir.
Bu, shuningdek, ''quyidan'' chiqadigan shaxsiy ta’lim yoshtiyojlarining, kqiziqishlarining va tashabbuslarining (holbuki davlatga qarashli ta’lim tizilmalari ''yuqoridan'' chiqadigan sotsial - ta’lim manfaatlari va maqsadlaridir) namoyon bo’lish va o’zini o’zi ro’yobga chiqarish sohasi hamdir. Ijtimoiy pedagogik ishlar faol g’oyaviy - axloqiy imkoniyatlarga ega, u shaxs xulqida paydo bo’lgan salbiy elementlarga qarshi kurashda muhim omilga aylanadi.
U ijtimoiy fikrni shakllantirish yo’li bilan jamoada sog’lom ma`naviy - axloqiy muhit hosil qilishga ta’sir kursatadi, ilgor ijtimoiy qadriyatlarni mustashkamlaydi, shaxs kadr - qimmatini ta’mindaydi, onunni shurmat qilishga o’rgatadi. Bu ayniqsa bugungi kunda, jamiyat ma`naviy yangilanish jarayonini boshidan kechirayotgan bir davrda muhim ahamiyatga ega. Tarbiyaviy faoliyatning muhim rezervlaridan yana biri - ommaviy targ’ibot bilan bog’liq bo’lib, g’oyaviy - tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida g’ayrat va tashabbus talab etildi. Bunda davlat va jamoat tashkilotlari tomonidan ommaviy - tashkiliy tadbirlar o’tkazish, kechalar, bayramlar, rasm - rusmlar, urf - odatlar, jumladan «Navro’z», «Xotira va qadrlash kuni» va boshqa tadbirlar muhim ahamiyatga ega.
Ommaviy ishlarda ijtimoiy - tarbiyaviy muvaffaqiyatlarga ommaning ijtimoiy - madaniy faoliyat yo’nalishini chuqur anglagan holdagina erishish mumkin. Bu, birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma’rifiy muassasa ishlarini tashqil etishda va metodikasida o’z ifodasini topadi. Tadbirlarni faqat g’oyaviy yo’nalishini emas, ayni chog’da ijtimoiy - pedagogik, ijtimoiy - psixologik moshiyatini anglash, tashkiliy ishlarda uning mexanizmlarga tayanish zarur.
Ijtimoiylashtirish insonparvarlikning moshiyatini tushunib yetishga ko’maklashadi, insonni totalitarizm asoratlaridan xalos etadi, o’z ligini anglatadi. Bu maqsadga bilimsiz erishib bo’lmasligi ma’lum narsa.Ta’limni ijtimoiylashtirish insonni bu dunyoda borligini anglashga imkon beradi.U faoliyat usullarini anglash va samarali o’zlash, o’z iga, boshqalarga, tabiyatga nisbatan uygun munosabatda bo’lish imkoniyatini beradi.