Z. D. Rasulova, Sh. H. Quliyeva, A. R. Jo‘rayev texnologiya fanini o‘qitish metodikasi

35.2. Pedagogik amaliyot turlari: aktiv, passiv, tanishuv va uzluksiz
Amaliyotda ba‘zan “metod” va “texnologiya” tushunchalari bir xil 
mazmunda qo‘llaniladi. Aslida, metod - maqsadga erishish yo‘li, usullari yig‘indisi 
sifatida yaxlit ta’lim jarayonining alohida tarkibiy qismi hisoblanadi. 
So’nggi vaqtlarda adabiyotlarda muallif tomonidan metodlarni “faol”, 
“sust”, “interfaol” kabi turlarga tasniflash holatiga ham guvoh bo‘lmoqdamiz.
Aslida faol 9aktiv) va sust (passiv) metodning o‘zi bo‘lmaydi. Mazkur metodlar 
tasnifi o‘quvchining jismoniy holati va harakatiga nisbatan shartli olingan.
Aktiv metod
dan foydalanganda ta’lim jarayonining markazida o‘quvchi 
bo‘ladi. Bunda o‘qituvchi passiv, o‘quvchi esa faol ishtirokchi bo‘lib qoladi. 
O‘qituvchi guruhni boshqaruvchi sifatida ishtirok etadi, o‘quvchilar esa berilgan 
topshiriqlarni mustaqil fikrlab, muammolarni bartaraf eta oladigan darajada 
faoliyat yuritadilar. Bunday metodlarga aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, 
muammoli vaziyat, rolli o‘oyinlar va boshqalar kiradi. 
Shu uchun ko‘proq aktiv metodi orqali talabalarga amaliyot bo‘yicha nazariy 
tushuntirish ishlari olib boriladi.
Passiv metod.
Ta‘lim jarayonining markazida o‘qituvchi bo‘ladi. Bunda 
o‘qituvchi faol, o‘quvchi esa passiv ishtirokchi bo‘lib qoladi. Ushbu metodlar 
qo‘llanilganda o‘qituvchi mavzu boyicha ma’ruza qiladi, tushuntiradi, ta’lim 
vositalari orqali ma’lumotlarni taqdimot va namoyish qiladi. O‘quvchi bu sharoitda 
faqatgina tinglovchi va kuzatuvchi sifatida ishtirok etadi. Bunday metodlarga 
ma’ruza, namoyish, taqdimot, illyustratsiya va boshqalar kiradi.
Uzluksiz pedagogik amaliyotga qo‘yilgan talablar
Vazirlikning 2005-yil 30-sentyabrdagi 217-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan 
“Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning 
reyting tizimi to‘g‘risidagi Nizom” ga asosan Samarqand davlat universiteti Ilmiy 
kengashining 2007-yil 31-avgustdagi yig‘ilishida tasdiqlangan “Talabalar bilimini 

---

370 
nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to‘g‘risidagi Nizomi”ning Reyting 
tizimi asosida baholash mezonlari bo‘limining 4.6 bandida talabalarning barcha 
turdagi amaliyotlari: o‘quv, ishlab chiqarish, pedagogik amaliyotlari 100 (yuz) 
ballik tizimda baholanishi ko‘rsatilgan. Unda talabaning amaliyot davridagi 
kundalik foaliyati uchun (JB) maksimal 50 ball, hamda hisobot sifati va uning 
himoyasi uchun (YaB) maksimal 50 ball ajratilgan. Shundan kelib chiqqan holda 
uslubiy ko‘rsatmada kunduzgi ta‘lim 4-bosqich talabalari bilan o‘tkaziladigan 
sakkiz oylik pedagogik amaliyoti bo‘yicha to‘plangan tajribalar o‘z ifodasini 
topgan. Unda sakkiz oylik pedagogik amaliyot davomida JB ga qo‘yilgan talablar, 
uni o‘tkazish tartibi, baholash mezonlari berilgan. Bular 30 haftaga mo‘ljallangan 
ish reja sifatida tavsiya etilgan. Unda har bir talaba sakkiz oy davomida maksimal 
50 ball hisobida har kuni nima ish bilan band bo‘lishi, bajariladigan ishlarning 
turlari va ularga beriladigan ballari aniq sanalarigacha ko‘rsatilgan. Amaliyot 
rahbari amaliyotchi talabaning oy davomida nima ish qilganligining hisobotini 
ko‘rib chiqadi va uni tasdiqlaydi. Ikkinchidan yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar 
yuzasidan zarur maslahatlarni beradi, kelgusi oyda rejalashtirilgan ishlari bilan 
tanishib chiqadi. Amaliyot oxirida bajarilgan ish turlari bo‘yicha hisobot yoziladi.