Óz betinshe jumisi

Monopol bahaǵa salıqlardıń tásiri
Joqarıda kórgen edik, básekilesken bazarda bir birlik ónimge qoyılǵan salıq ónimdiń bazar bahasın salıq muǵdarına salıstırǵanda kishilew muǵdarǵa ózgertiredi jáne bul salıq júgidi qarıydarǵa da, satıwshıǵa da bólistiriledi. Monopol bazarda salıq qoyılǵanda, ónim bahası salıq muǵdarınan kóbirek muǵdarǵa da asıwı múmkin.Shama menen oylayıq, monopol bazarda hár bir birlik ónim salıqqa tartıladı. Salıq muǵdarı t swmga teń hám monopolist satilǵan hár birlik ónim ushın mámleketke t swm salıq tóleydi. Sonday eken, firmanıń ortasha hám shekli qárejetleri t swmga asadı. Eger firmanıń baslanǵısh shekli qárejeti MC bolsa, salıqqa tartılǵannan keyingi shekli qárejeti tómendegishe boladı. Grafikda salıq esabine ózgergen shekli qárejet sızıǵı baslanǵısh chekli ǵárejet sızıǵın t muǵdarǵa joqarıǵa qózǵaw arqalı payda etindi (2-súwret). Nátiyjede sızıǵı shekli dáramat sızıǵın, jańa noqatda kesip ótedi. Biz salıqqa tartılmaǵan waqıttaǵı islep shıǵarıw kólemi hám baha dı da salıqqa tartılǵannan keyingi islep shıǵarıw kólemi Q1 hám baha P1lardi alamız.

2-suwret. Monopol tovar bahasına salıqtıń tásiri
Juwmaqlaw
Sap monopoliya - bul bir satıwshı hám kóp qarıydarlar qatnasqan bazar, yamasa ornın basatuǵın tavar bolmaǵan tavardı sotadigan birden-bir satıwshı bolǵan bazar jaǵdayı, yamasa tarmaqta birden-bir húkimran firma bolıp, firmanıń islep shıǵarıw hám satıw shegarası tarmaq shegarasına teń bolǵan bazar.
Oligopoliya - bul bazar sistemasında qandayda bir bir tavardı satıwda sheklengen
firmalar húkimranlıq etedi. Monopol báseki bazarı tolıq básekilespegen bolıp, ol jaǵdayda qatnasatuǵın firmalar sanı kóp bolıp, olardıń hár biri óz tovarları bahasın málim shegarada qadaǵalaw etedi, yaǵnıy olar kishi sonda da monopol húkimetke iye.
Monopsoniya - qarıydar bir bolıp, satıwshılar kóp bolǵan bazar.Monopol húkimette baha chekli ǵárejetten joqarı boladı. Monopol húkimette baha asadı, islep shıǵarıw kólemi azayadı,nátiyjede bul firmanıń tabısın asıwına hám qarıydarlar turmıs dárejesiniń tómenlewine alıp keledi.
Básekilesken bazarda firma maksimal payda aladı, eger ol chekli dáramat chekli qárejetke teń jaǵdaydı támiyinleytuǵın kólemde ónim islep shıǵarsa, MR = MC. Bunday ónim kólemi optimal boladı. Monopolist de sol optimal islep shıǵarıw shártine ámel etiwi kerek boladı. Sap monopolist tovarına bolǵan talap da bazar talabı esaplanadı. Monopolist óz tovarı bahasın asırsa oǵan talap azayadı hám kerisinshe, monopolist tavar bahasın túsirse oǵan talap artadı. Monopol hákimiyattı tap bul usılda anıqlawdı 1934 jılda ekonomist alım Abba Lerner tárepinen usınıs etilgenligi ushın, bul kórsetkish Lernerning monopol kórsetkishi degen atdı alǵan