‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

aytganim izda,
turli m axluqotlarni o'ld irish u ch u n kashf etgan. 
K eyinroq m ehnat
qurollaridan dehqonchilikda, chorvachilikda, 
hunarm andchilikda
keng foydalanildi. Bu esa taraqqiyot tobora 
tezlashib borishiga imkon
berdi. Inson m ehnat qilishni takomillashtirib, asta-sekin olam ichiga 
kirib boraveradi. Y uqoridagi m uloh azalard an shunday xulosaga 
kelish m um kinki, m ehnat — antropogenez va sotsiogenez jarayon- 
larining m arkaziy om ilidir.
A ntroposotsiogenez jarayoni taraqqiyotida, y a’ni inson aql- 
farosati, insoniy m unosabatlar tizim i shakllanishi, am aliy faoli- 
yatni m a ’lum bir m aqsad to m o n y o ‘naltirishida til eng m uhim
vosita vazifasini bajaradi. B oshqacha qilib aytganim izda, til tufayli 
insonlam ing am aliy faoliyati m a ’lum m aqsad to m o n yo‘naltiriladi. 
T or m a’noda til — bu insonlaming bir-biriga xilma xil m a’lumotlarni 
anglatish m anbayi b o ‘lib, u n u tq d a o ‘z ifodasini topadi. Til — 
m oddiy va m a ’naviy m adaniyatning vujudga kelishida ham ulkan 
aham iyatga ega. Til yordam ida insonning dastlabki ajdodlari asta- 
sekin b ir-b iri bilan fikr alm ash ishn i, birga ishlashni, uy-joyli 
b o ‘lib, kiyim tikish va kiyinishni, o ziq-ovqat pishirish va iste’mol 
qilishni o ‘rgandi. U m u m an , til vositasisiz od am lar bir jam o ag a 
birlashib, anglanilgan um um iy m aqsad asosida faoliyat ko ‘rsatishini 
ta sa w u r etib ham b o ‘lmaydi.
A ntroposotsiogenez jarayoni taraqqiyotining eng m uhim om il- 
laridan yana biri — insonni o ‘rab olgan ijtim oiy m u hitdir, kishilar 
o ‘rtasidagi m unosabatlardir. O dam ning dunyoga kelishigina em as 
balki inson sifatida kam ol topishi ham u n ing bo sh q alar bilan 
m unosabatiga bog‘liq. Bu insonni inson yaratadi, degan xulosaga 
olib keladi. Inson insonni yaratadi, deganda, inson insonning 
faoliyati, dunyoqarashi, aql-farosatini shakllanishiga t a ’sir qiladi, 
uning ongini va faoliyatini asta-sekin o ‘zgartiradi, deb tush u n m oq
kerak. B o sh q ach a ay tg an im izd a, in son in so n n i q ay ta ishlab 
chiqaradigan qobiliyatga, m alakaga ega, deb tu sh u n m o q darkor. 
Y osh bola axloq, odob, y urish-turish, m uom ala, kasb -h un arni 
o ta-o nasid an, jam o ad an o ‘rganadi, uni boyitib, m eros sifatida 
o ‘z farzandlariga o ‘tkazadi. Inson inson tufayli vujudga kelganligi 
uzoq davom etgan jarayon b o ‘lib, bu holat insonning eng dastlabki 
ajdodlari orasidagi oilaviy m unosabatlar vujudga kelish jarayoniga 
borib taqaladi. A niqroq qilib aytganim izda, yosh g o ‘dakni inson 
sifatida shakllantirishning asosini oilaviy m unosabat, undagi ta ’lim- 
tarbiya tashkil etadi.
181

---

O i l a v i y m u n o s a b a t l a r n i n g r i v o j l a n i b b o r i s h i b i l a n q a v m -
q a r i n d o s h l i k , u r u g ' - a y m o q c h i l i k m u n o s a b a t l a r i , V a ta n t u s h u n -
chasi h a m s h a k l l a n i b , riv o jlan ib b o ra v e ra d i. Z e r o ,