‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

14- §. Yig‘ish chizmalarida oMchamlar qo‘iyish va o‘tqazishlar
hamda chekli chetga chiqishlarni qo‘yish
Yig‘ish chizmasida buyum tarkibiga kiruvchi detallaming o‘lchamlari 
qo‘yiladi. Faqat foydalanishdagi o ‘lchamlar, bajarish (ushbu chizma 
bo‘yicha bajariladigan o‘lchamlar) o ‘lchamlari, o‘matish o‘lchamlari, 
biriktirish o‘lchamlari, gabarit o ‘lchamlari qo‘yiladi.
Foydalanishdagi о ‘Ichamlar.
Buyumni ishlab chiqarish nuqtayi na- 
zaridan xarakterlaydi va uning parametri hisoblanadi. Ventil (kran) uchun 
bunday o ‘lcham uning suyuqlik (gaz)ni o‘tkazish qobiliyatini aniqlovchi 
o ‘lcham 0 3 0 hisoblanadi (11.35-shakl).
0 ‘rnatish va biriktirish о 'Ichamlari.
Butun buyumni uning ish joyiga 
o‘matishni ta’minlashi kerak. Ventil uchun bunday o‘lchamlarga ostki va 
yon flaneslaming barcha o ‘lchamlari (0110, 6 
tesh.
0 1 0 va 090, 080,
4 
tesh.
01 0 va 060) kiradi. Chunki bu flaneslar bilan ventil quvurlarga 
biriktiriladi. 0 ‘matish o ‘lchamlariga yon flanesning balandligi bo‘yicha 
vaziyatini aniqlovchi o‘lcham (80)ni kiritish mumkin, chunki bu o ‘lcham 
unga biriktiriladigan yon tomondagi quvuming vaziyatini ham aniqlaydi 
(11.35-shakl).
Gabarit о Ichamlar.
Buyumning umumiy uzunligini, eni va baland- 
ligini aniqlaydi. Agar bu o ‘lchamlardan birortasi o‘zgaruvchan bo‘lsa, u 
holda chizmada ushbu o‘lchamning ikkita qiymati ko‘rsatiladi. Ventilning
a) 
b)
11.36-shakl.

---

balandligi ikkita qiymatga: klapaning berk holatidagi (225 mm) minimal 
qiymat va klapaning ochiq holatidagi (240 mm) maksimal qiymati 
ko‘rsatilgan (11.35- shakl).
0 ‘matish, biriktirish va gabarit o‘lchamlari yig‘ish chizmalari uchun 
ma’lumot (spravka) o‘lchamlari hisoblanadi. Bu o‘lchamlar yig‘ish 
birligining asosiy yozuvi yuqorisida tegishli yozuv bilan ifodalanadi.
Alohida m a’suliyatli joylaming o'lchamlariga silindrik teshikli 
vallaming o‘qlari orasidagi masofa, chervyak va chervyak g‘ildiragi 
uzatmalarining o‘qlari orasidagi masofa, konussimon uzatma vallaming 
o‘qlari orasidagi burchak o ‘lchamlari kiradi. Buyumlami yig‘ishda va 
ishlatishda, joyiga o‘matishda bu o‘lchamlarga rioya qilinmasa, ulaming 
noto‘g‘ri va qoniqarsiz ishlashiga, detallaming tez yeyilishiga olib 
keladi.
Yig‘ish chizmasi bo‘yicha bajariladigan o‘lchamlar va chekli chetga 
chiqishlar chizmada buyumlami yig‘ish jarayonida yoki bu ishlar 
tugagandan keyin bo‘ladigan ishlami ko‘zda tutadigan hollardagina 
qo‘yiladi. Bunday ishlarga detalda teshik o ‘yish va teshikni shtiftga 
moslash, vint, shpilka va boshqa mahkamlash detallariga mo‘ljallab, 
teshik parmalash va undan rezba o ‘yish, yo‘nib kengaytirish, silliqlash, 
ishqalash kabi ishlami birga bajarish kiradi. Masalan, 11.37-shaklda 
ko‘rsatilagan buyumni yig‘ish uchun vaz.