‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

0 / A /, 0 2A 2
yasovchisi o‘zining harakati 
davrida to‘g ‘ri doiraviy konus yasovchilari 
(SsTp S2T2)g&
parallel 
qoladi. Bu yerda doiraviy konus yordamchi yoki yo‘naltiriuvchi konus 
hisoblanadi. Bunday gelikoidni yasash 
d
diametrli silindr o‘qini a 
burchak ostida kesadigan 
0 / i p 0 2A2
yasovchi kesma va vint chiziqning 
qadami 
h
asosiy parametr qilib olinadi.
Gelikoidning yasovchi kesmasi 
OA
yordamchi konusning tegishli 
yasovchilariga parallel qilib o‘tkaziladi. Masalan, gelikoidning 
O1^ ' 2
yordamchi konusning 
S2T 2
yasovchisiga, ..., 
O VI2AV{2
yasovchisi 
yordamchi konusning 
yasovchisiga parallel qilib chiziladi. Shunday 
yasashlar jarayonida 
A
nuqtaning harakatidan hosil bo‘lgan nuqtalar 
to‘plami ravon qilib tutashtiriladi.
d
diametrli silindr atrofida hosil bo‘ladigan vint tasmasi 
halqasimon
t o ‘g ‘ri gelik o id
(6.5-shakl, 
a)
deyilib, u 6.4-shakl, 
a
kabi yasaladi. 
d
diametrli silindr atrofida hosil boladigan gelikoid halqasimon qiyshiq 
gelikoid (6.5- shakl, 
b)
deyilib, u 6.4- shakl, 
b
kabi bajariladi.

---

a) 
b)
6.5- shakl.
Amaliyotda to‘g‘ri gelikoidlar profili to‘g ‘ri burchakli vintlar, qiyshiq 
gelikoidlar profili uchburchakli vintlami yasashda tatbiq qilinadi. Rezba- 
laming profiliga qarab, to‘g‘ri va qiyshiq gelikoidlardan (ba’zida ikkala 
turidan ham) foydalaniladi.
2- §. Rezbalarni tasvirlash va ularni chizmalarda belgilash
Mashinasozlikda rezbali birikmalar keng tarqalgan bo‘lib, o‘zining 
universalligi, yuqori mustahkamligi, katta yuklanishlarga chidamliligi 
bilan munosib o‘rin olgan.
Rezbalar yordamida detallar bir-biri bilan mustahkam biriktiriladi va 
osongina ajratiladi. Yoki maxsus detallar yordamida (bolt, vint, shpilka 
kabilar) biriktiriladi va ajratiladi. Barcha birikmalar rezbalar yordamida 
amalga oshiriladi. Rezbalar quyidagicha tasniflanadi:
a) 
rezbalaming profiliga qarab ular uchburchakli, trapetsiyasimon, 
yumaloq, to‘g ‘ri to‘rtburchakli va boshqacha profillarga ajratiladi;

---

b) rezba o ‘yilgan sirtiga qarab ular silindrik va konussimon rezbalarga 
ajratiladi;
d) rezbalaming sirtiga nisbatan joylashishiga qarab ular tashqi va 
ichki rezbalarga ajratiladi;
e) rezbalardan foydalanishga qarab ular biriktiruvchi (metrik), 
zichlab biriktiruvchi (konussimon), quvursimon, suriluvchi (tirakli tra- 
petsiyasimon), maxsus va boshqalarga ajratiladi;
f) rezbaning vintli sirtining yo‘nalishiga qarab ular o‘ng va chap yo‘lli 
rezbalarga ajratiladi;
g) rezbalaming kirimi soniga qarab ular 1 kirimli yoki ko‘p kirimli 
(ikki kirimli, uch kirimli va hokazo) guruhlarga ajratiladi.