‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4, 
6
,
7 aylanadi, bulami 
dasta 
5
yordamida yo‘naltiruvchi shponka bo‘yicha surib, uchta tishli 
g‘ildiraklar jufti: 
3-4, 
6
-
8
, 7-9
ni ilashtirish mumkin. Shunday qilib, 
o‘rtadagi val II ga uch xil aylanma harakat uzatish mumkin. Bunda 
eng katta aylanish chastotasi g ‘ildiraklar 
6
va 
8
ilashganda, eng kichik 
chastotasi g‘ildiraklar 7 va 
9
ilashganda hosil bo‘ladi. Tishli g‘ildiraklar 
3
va 
10
val III ga erkin o‘matilgan g ‘ildiraklar 
11
va 
14
bilan doimiy 
ilashishda bo‘ladi. Agar kulochokli mufta 
12
neytral vaziyatda bo‘lsa, 
stanok shpindeli aylanmaydi.
Agar yo‘naltiruvchi shponka bo‘yicha muftani chap yoki o ‘ng 
tomonga surib, u bilan ulansa, stanok shpindeli aylana boshlaydi. Demak, 
val II ning bir xil o‘zgarmas tezlikdagi aylanma harakatidan shpindelga 
ikki xil tezlikdagi aylanma harakat uzatish mumkin. Bundan val II uch 
xil tezlika ega bo‘lgani uchun shpindel olti xil aylanish chastotasida 
aylanma harakat qilish mumkin.

---

Suyuqlik, gaz (havo)laming bosim ostida yoki o ‘zicha quvurlar orqali 
oqishini shartli belgilar yordamida ko‘rsatuvchi chizmalar gidravlik va 
pnevmatik sxemalar deyiladi. Bunday sxemalarda har bir quvur va ulami 
ulaydigan muftalar, ventil, jo ‘mrak, klapanlar va moslamalar kabilar 
0 ‘zDSt 2.782:2003 talabiga ko‘ra shartli grafik belgilarda chiziladi (12.2 
va 12.3-jadvallar).
0 ‘zining vazifasiga ko‘ra gidravlik va pnevmatik sxemalar strukturali 
prinsipial va ulash (montaj) sxema turlariga bo‘linadi.
Strukturali sxemada - buyumning barcha asosiy funksional qismlari 
(elementlar, moslama va funksional guruhlar) hamda ular orasidagi 
asosiy bog‘lanishIar ko‘rsatilib, o ‘zaro bog‘lanishlar chizig‘ida suyuqlik 
(gaz) oqimining yo‘nalishi tasvirlanadi.
Prinsipal sxemada elementlar tarkibi va ular orasidagi bog‘lanishlar 
to‘la ko‘rsatiladi. Unda buyumning ishlash prinsipi to‘g‘risida to ‘la 
m a’lumot beriladi.
Ulash (montaj) sxemasida buyum qismlarinining ulanishi tasvirlanib, 
biriktimvchi (quvur)lami aniqlab, ulami ulash va olib kirish joylari 
ko‘rsatiladi. Ulash sxemalari prinsipial sxemalar asosida ishlab 
chiqiladi.
Gidravlik va pnevmatik sxemalarda elementlar va qurilmalar, odatda, 
dastlabki vaziyatda tasvirlanadi.
Vaziyat belgisiga kimvchi harflar element nomining boshlang‘ich 
harflaridan iborat bo‘ladi: filtr -