‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

kning eng muhim manbai bo‘lgan.
Sharq dunyosining Xitoydan 0 ‘rtayer dengizigacha bo‘lgan
joylarida birin-ketin jamivatning qullar va quldorlar tabaqasiga
bo‘linishi jarayoni sodir bo‘lgan. Ammo qadimgi Sharqda qulchilik
Qadimgi Yunoniston va Rimga nisbatan juda ham sekin rivojlangan.
Tarixchilar Sharqdagi bu qulchilikni “ibtidoiy qulchilik” deb ata-
ganlar. Boylar, aslzodalar va badavlat savdogarlar, katta yer-mulkka
ega boiganlar, shuningdek, quldorlar bilan kambag‘allar va qullar
o ‘rtasida kuchli tabaqaviy kelishmovchiliklar paydo bo‘ladi. Bu
hoi jamiyatda davlat tashkilotlarining paydo bo‘lishiga olib kelgan.
Demak, davlat va uning tashkilotlari majmuasi quldorlarga qullar
va aholining qashshoq qatlamining qarshiligini va qo‘zg‘olonla-
rini bostirish uchun zarur boigan. Ikkinchidan Qadimgi Sharqda
tashkil topgan davlatlar va ularning qo‘shni mamlakat va o ‘zgalar
yer-mulkini bosib olishi uchun ham xizmat qilgan. Qadimgi Sharq­
dagi bu davlatlar “sharq despotiyasi”, ya’ni “mutlaq hokimiyati”,
deb atalgan. Sharq despotiyasida oliy hokimiyat butunlay podsho
qo‘lida bo‘lgan. Despotizm - podsholaming cheksiz huquqqa ega

---

bo‘lishlari Sharq quldorlik davlatlariga xos xususiyat bo‘lib, ayniq-
sa Misr fir’avnlari va Xitoy imperatorlari mutlaq hokimlikda ham-
masidan yuksak turar edilar. Misrdan Xitoygacha, 0 ‘rta Osiyodan
Hindistongacha bo‘lgan hududlarda barcha yer-suv davlat mul-
ki hisoblangan. Yer-mulkda oddiy ziroatchilaming ham hissalari
bo‘lgan, albatta.
Qadimgi Sharqda podsho, imperator va fir’avnlar din va diniy
tashkilotlar tomonidan Xudoning yerdagi timsoli, mujassami deb
e ’lon qilingan. Sharqda din, uning ruhoniylari despotik davlatlar­