‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Aqli  zaif bolalar  bilan  olib  boriladigan  korreksion  ishlar.  A qli  z a i f  
bola biian  korreksion  ishlarni erta boshlash  nuqsonni  m aksim al  d a r a ja d a  
tuzatish  va  ikkilam chi  c h e tla n ish la r n in g   o ldini  olishga  im k o n   b erad i. 
Aqliy  qoloqlikni  psixologik-pedagogik  diagnostika  qilishni  o ‘z  v a q t i d a  
o ‘tkazish j u d a   m u h im d ir.
Aqli zaif b o lalar oila yoki  sog‘liqni saqlash  tizimiga q arash li  m a x su s 
yaslilarida  tarbiyalanadilar.  M a k ta b g a c h a   yoshdagi  b o la la r  b i l a n   olib 
boriladigan  ko rrek sio n   ishlar  aqli  z a if   b o la la r  u c h u n   m axsus  b o l a la r  
bog'c halarida am alga oshiriladi.  Aqli z a if b o ‘lgan  m aktabgacha y o s h d ag i 
b o la la r  o m m a v iy   b o la la r  b o g ‘c h a la rid a g i  m axsus  g u r u h l a r g a   q a b u l  
qilinishlari  m u m k in .  U la r d a  o ‘qitish  m axsus b o lalar bog‘ch a sid a g i  kabi 
maxsus  dastu r  b o ‘yich a  olib  boriladi.
M a k tab  yoshidagi aqli  zaif b o lalar m axsus (korreksion)  m a k ta b l a r d a  
o ‘qitiladilar,  bu  y e rd a   o ‘qitish  davlat  t a ’lim   standarti  a so sid a  m a x s u s  
d a s tu r b o 'y ic h a   olib boriladi.  B u n d a y   m a k ta b la rd a   u m u m iy  o ‘rta t a ’lim  
fanlari  (o n a  tili,  o ‘qish,  m a te m a tik a ,  geografiya,  tarix,  ta b ia t, j i s m o n i y  
tarbiya,  rasm,  m u siq a ,  c h izm a ch ilik )  b ila n   birga  m axsus  k o r r e k s i o n  
fanlar h a m  o ‘qitiladi.  Maxsus m a k ta b la r d a   m e h n a t  t a ’limi m u h i m  o ‘rin

---

egallaydi.  M eh n a t  t a ’limi  IV  sinfdayoq  professional  xususiyatga  ega 
b o ‘Iib,  bolalar o ‘zlari  bajara oladigan  kasbni o ‘zlashtiradilar.  Tarbiyaviy 
i s h l a r  
h a m  
k a t t a  
a h a m i y a t g a   ega  b o ' l i b ,  
a s o s i y  
m a q s a d  
t a r b i y a l a n u v c h i l a r n i   ijtim o iy la s h tirish ,  b o l a l a r d a   ijobiy  sifatlarin i 
tarbiyalash,  atrofdagilar va  o ‘zlariga t o ‘g‘ri  baho berishga  o ‘rgatiladilar. 
Ayni v aq td a  respublikada aqli  zaif bolalar uch u n   maxsus  maktablarning 
90  %  ini  m a k ta b - in te r n a tla ri  tashkil  etadi.
G o h o   aqliy  riv o jlan ish id a  nuqso n i  boMgan  b o la n in g   o m m a v iy  
u m u m iy   o 'r t a   t a ’lim  m aktabiga  jalb  etilish  holati  k o ‘zga  tashlanadi. 
B unday holatda bolaning taqdiri,  uni o ‘qitish va tarbiyalash  m a s’uliyatini 
o t a - o n a l a r o ‘qituvchi-defektologlar bilan  kelishib olishlari zarur.  Normal 
rivojlanuvchi  b o lalar  bilan  bir  sinfda  o'qiydigan  aqli  za if bola  alohida 
m u n o s a b a t n i   talab  etadi.  Bola  kuchi  yetganicha,  darsning  borishiga 
xalaqit  qilm ay sinffaoliyatida  ishtirok etishi kerak.  U nga biror narsaning 
tu s h u n a rs iz  b o ‘lishiga y o ‘l  q o ‘yish  m um kin  emas.  Bu  holat  keyin  o ‘quv 
m a te r ia lin in g   m u tla q o   tushunm asligiga  olib  keladi.  Aqli  z a if  bolani 
o m m a v iy   u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  m aktabida  o ‘qitish  o ta -o n a la rin in g  
bevosita  ishtiroklarini  talab   etadi.
N u tq id a   nuqson  b o ‘lgan  o ‘quvchilarni  k o rrek s io n   o ‘qitish.  Nutqiy 
buzilishlar  sabablari  va  ularning  turlari.  N u tq   faqatgina  insonga  xos 
b o ‘lgan  m u h i m   psixik  funksiyadir.  Nutqiy  m u n o s a b a tla r  yo rd a m id a , 
shaxs  o n g id a  borliqni  aks ettiruvchi  bilimlar do im iy   ravishda  t o ‘ldirilib 
va  boyitib  boriladi.
N u t q i y   n u q s o n la rn i  o ‘rganish,  oldini  olish  va  korreksiya  bilan 
korreksion  pedagogika  (defektologiya)ning m u h im  sohasi —  logopediva 
(y u n o n c h a   logos — s o ‘z va  paideia — tarbiyalash)  shug‘ullanadi.  Patogen 
om il  t a ’sirida yuzaga  kelgan  nutqiy buzilishlar o ‘z - o ‘zidan y o ‘qolmaydi 
va  u  maxsus  tashkil  etilgan  korreksion-logopedik  choralarsiz  bolaning 
keyingi  rivojiga  salbiy  t a ’sir  k o ‘rsatadi.
N u t q i y   buzilishini  keltirib  chiqaruvchi  saba bla r  orasida  ekzogen 
(tashqi)  va e ndoge n  (ichki)  om illar asosiy rol  o ‘ynaydi.  B undan tashqari 
( a n a t o m ik - fiz io lo g ik ,  m orfologik),  funksional  (psixogen),  ijtimoiy- 
p s ixologik  ( a t r o f - m u h i t n i n g   salbiy  t a ’siri),  p sixonevrologik  (psixik 
funksiyalarining  buzilishi  (aqli  zaiflik,  xotira  yoki  d iq q a tn in g   buzilishi 
va  b o sh q a la r)  sab a b la rn in g   h a m   t a ’siri  sezilarli  b o ‘ladi.
E k z o g e n -o rg a n ik   o m illa r  sirasiga:  bolaning  m arkaziy  nerv  tizimi 
va u n in g  organizm iga salbiy t a ’sir etuvchi o m illar (infeksiya, jarohatlar,

---

1
 
intoksikatsiya),  tu rli  akusherlik  patologiyalari  (bel torligi,  t u g ‘ilishning 
ch o 'z ilib   ketishi  yoki  tez  sodir  b o ‘lishi,  y o ‘ldoshga  o ‘ralib  qolishi, 
b o la n in g   n o t o ‘g ‘ri  jo ylashishi  va  b o s h q a la r ) ,   m a la k a li  a k u s h e r l i k  
yordam ining k o ‘rsatilmasligi,  chala t u g ‘ilish  kabi  holatlar sabab b o ‘ladi.
Hozirgi  k u n d a   logopediyada  nutqiy buzilishlarni  ikki tu ri  ajratiladi: