‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Davlat  ta ’lim standard.  T a ’lim  m a z m u n in i n g   rivojlanishida  k n 'z g a 
tash lan a y o tg a n   zam onaviy t e n d e n siy a la rid a n   biri  uni  stan d artla sh tirish  
(davlat  m iqyosida yagona q o i d a l a r v a   talab lar o 'rn a tilish i)  h isoblanadi. 
S ta n d artlash tirish d a  quyidagi  ikki  om il  m u h i m   a h a m iy a tg a   ega:
1) 
turli  t a ’lim  m uassasalarida  tahsil  o layotgan  y o sh larn in g   u m u m i y  
o 'r t a ,   o 'r t a   maxsus,  k a s b - h u n a r  b ilim la r  h a jm in in g   bir xillik  d arajasini

---

t a ’minlovchi  m a m la k a td a   yagona  pedagogik  muhitni  yaratish  zarurligi;
2)  0 ‘zb ekistonning  j a h o n   ham jam iyati  tizimiga  kirishi  natijasida 
xalqaro  t a ’lim  am aliyotida  u m u m iy   o ‘rta  va  o ‘rta  maxsus,  k a s b - h u n a r  
t a ’limi  m a z m u n in i  rivojlanishi  tendensiyalarining  hisobga  olinishi.
Davlat  t a ’lim  standard:
1)  t a ’lim  olish  shaklidan  q a t ’iy  n az ar bitiruvchilar erishishlari  kerak 
boMgan  t a ’lim  darajasini  belgilovchi  asosiy  hujjat;
2)  o ‘quv  fani  b o ‘yicha  y a kuniy  t a ’lim ning  yakuniy  natijalarini 
belgilovchi  asosiy  hujjat;
3) t a ’lim  dasturlari  m azm unining  m inim um i, 
0
‘quvchilar to m o n id a n  
bajariladigan  o ‘quv  ishlarining  maksimal  hajmi,  shuningdek,  bitiruvchi- 
larning  tayyorgarlik  darajalariga  q o ‘yiluvchi  talablarni  belgilaydi.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i   bilan 
bir qatorda t a ’lim standarti asosiy m e ’yoriy hujjat  hisoblanadi.  «Standart» 
ingliz  tilid a n   ta r j i m a   q ilin g a n d a   « m e ’yor»,  « n a m u n a » ,  « an d o z a» , 
«m odel»  m a ’n o la r i n i   a n g l a t a d i.  S ta n d a r t  y o r d a m i d a ,   re sp u b lik a  
miqyosidagi turli t a ’lim  muassasalarida t a ’limning barqarorlik  darajasini 
t a ’m inla shga  erish ilad i,  o ‘quv  ishlari  norm ativlari  m oslash tirila d i, 
o 'q u v c h i l a r n i n g   b ilim la r in i  b a h o l a s h   m e z o n la ri  ishlab  c h iq ila d i. 
O'quvchi davlat to m o n id a n  belgilangan t a ’lim standarti bilan  cheklanishi 
m u m k in ,  yoki  bilim larni  y anada  c h u q u rro q   egallab  olish  m aqsadida 
m ustaqil  s h u g 'u lla n is h   im koniyatiga  ega.  U ning  uchun  qiyin  bo 'lg an  
yoki  qiziqarli  b o 'l m a g a n   fanni  o ‘rganishda  o 'q u v c h ig a   sta n d a r tg a  
kiritilgan  n o rm a tiv   m in im u m   bilan  cheklanish  im koniyati  beriladi.
U s h b u   h o l a t d a ,   o 'q u v c h i  o ‘ziga  m os  keladigan  t a ’lim  yoMini 
anglagan  h olda  va  m ustaqil  tan lab ,  o ‘z qiziqishlari,  istagi,  qobiliyatlari 
va  intilishlarini  am alga  oshirish  imkoniyatiga  ega  boMadi.  Shakli  va 
m a z m u n i  b o ‘yich a  tushunarli  ifoda  etilgan  standart  talablari  o ldindan 
o 'q u v c h ila rg a   va  ularning  o ta -o n a la rig a   vetkaziladi.
T a ’limni  standartlashtirish  d u n y o n in g   rivojlangan  m am lakatlarida, 
m u k a m m a l   ra v ish d a  o 'q u v   rejalari  va  dasturlarini  ishlab  ch iq ish , 
t a ’lim ning  m a ’lum   darajasini  belgilash  bilan  amalga  oshiriladi.  A m m o  
«standart»  te rm in i  o ‘zi  t a ’limga  nisbatan  yaqin  davrlardan  qo 'llan ila 
boshlangan.  Davlat  t a ’lim  stan d artla ri  t a ’lim  sifatini  oshirishga  imkon 
beradi.  U l a r   t a ’lim  m az m u n i  m in im al  hajmini  qayd  etish  va  t a ’lim 
darajasining  quyi  chegarasini  belgilab  beradi.
T a ’lim  standartini  kiritishdan avval bunday majburiy qoidalar mavjud 
e m a s  edi.  O 'z la s h tirish n in g   aniq  belgilangan  chegaralari  yo'qligi  XX

---

asrning 80-yillarida  k o ‘pchilik bitiruvchilam ing  haqiqiy bilim  darajalari 
j u d a   past  b o ‘lishiga  olib  keldi.
Davlat  t a ’lim  standartlarini  yaratish  b o ‘yich a  ishlar  0 ‘zbekiston 
R e sp u b lik a sin in g   « T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i   ( 1 9 92-yil)  q a b u l 
qilingandan  keyin boshlandi.  M az k u r hujjatning 6-b a n d id a jah o n  t a ’limi 
amaliyoti m e ’yorlariga  mos keluvchi davlat  t a ’lim  standartlarini  yaratish 
zarurligi  t a ’kidlab  o ‘tiladi.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining 
IX sessiyasida  (1997-yil)  0 ‘zbekiston  Respublikasining yangi tahriridagi 
« T a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i  qabul q ilin g a n d an   s o ‘ng t a ’lim  dasturlari 
yangi avlodi yaratildi. J a h o n   am aliyoti tajribasi  asosida yaratilgan  t a ’lim 
standartlari har bir fan b o ‘yicha o ‘zlashtirilishi za ru r b o ‘lgan bilimlarning 
m in im a l  darajasini  belgilashga  im kon  berdi.
D avlat  t a ’lim  standartlari  tarkibiy  tuzilishiga  k o ‘ra  quyidagilardan 
iboratdir:
1.  T a ’lim ning  yangi  yoki  a n iq la s h tirilg a n   m a q s a d la ri,  f a n n in g  
o ‘rganish  obyektlari va asosiy m azm u n li  y o ‘nalishlari  k o ‘zda tutiladigan 
o ‘quv  fanining  u m u m iy   t a ’rifi.
2 .  0 ‘quv fanining m azm uni, tayanch  (invariant)  darajasini tasvirlash.
3.  T a ’limning  m ajburiy natijalarini  ifodalash,  y a ’ni  o ‘quvch ilarn in g  
o ‘quv  tayyorgarliklari  za ru r  boMgan  m in im al  darajasiga  talablar.
4.  Bilim,  k o ‘nikm a va  m alakalarga q o ‘yiluvchi  talablar,  bu  u larn in g  
m ajburiy  tayyorgarliklari  darajasining  «oMchamidir»,  y a ’ni,  tekshirish 
ishlari,  testlar va alohida topshiriqlarni  bajarishlariga  q arab o ‘q u v c h ila r 
t o m o n i d a n   talablarning  m ajburiy  darajasiga  erishilganligi  h a q id a   fikr 
yuritish  m um kin  boMadi.