‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Ulug‘ xalq  qudrati jo 'sh   urgan  zam on,
Olamni m ahliyo  aylagan  diyor!
1991-yil  15-fevralda  0 ‘zbekiston  R espublikasi  Oliy  M ajlisining 
« 0 ‘zbekiston  SSR ning davlat  ramzlari t o ‘g ‘risida»gi  Q arori qabul qilinib, 
u n g a   m uvofiq  1991-yil  1 8 -n o y a b rd a   0 ‘z b e k isto n   R es p u b lik asin in g  
b a y ro g ‘i,  1991-yil  2 -iy u ld a  esa  0 ‘zbekiston  R e sp ublikasining  gerbi 
( t a m g ‘asi)  qabul  qilindi.
M ustaqil  0 ‘zbekiston  R espublikasining b ay ro g ‘ida  o q ,  k o ‘k,  yashil 
va  qizil  ranglar o ‘z  ifodasini  t o p g a n   b o ‘lib,  u larn in g   h a r  biri  m u a y y a n  
m a ’n o n i   a n g l a t i s h g a   x i z m a t   q i l a d i .   O q   r a n g   q i z i l   r a n g   b i l a n  
hoshiyalangan.  Respublika bayrog‘ida yurt tarixi,  o ‘zbek xalqining milliy 
ruhi  va  yurt  tabiatining ja m o li  aks  ettirilgan.  B ay ro q n in g   c h a p   t o m o n i  
yuqori  qism ida  yarim   oy  va  o ‘n  ikki  y u ld u z n in g   tasviri  tushirilgan. 
K o ‘k  rang va y u lduzlar tasviri  tin iq ,  m oviy o s m o n   belgisidir.  0 ‘rtadagi 
oq  rang  esa  yorug‘  kun  va  p o kiza,  oq  k o ‘ngilli  o ‘zbe k  x a lqining  tilagi, 
qizil  hoshiyalar  esa  t o m irla rd a   j o ‘sh  u rayotgan  q o n   kabi  tiriklik  va 
hayot  ramzidir.  Yashil  rang  esa  q a d i m - q a d im d a n   tabiat  belgisi,  oy 
(yangi  oy)  ram zining  berilishi  m u s tacillik  s h a ro itid a   h ayot  kechirish 
xalqim iz  u c h u n   o ‘ziga xos yangi  d a v r ekanligining  ifodasidir.  Y u ld u zlar 
s o n in in g   o ‘n  ikkitaligi  yil  oylari,  m u c h a l  hisobiga  nisbatdir.  U m u m a n ,  
y u ld u z la r  q a d im d a n o q   abadiyat  tim soli  sifatida  q a d r la n ib   kelingan. 
X V III  asrdan  boshlab  esa,  b u y u k   intilish  h a m d a   u lu g ‘  g ‘o y a la rn in g  
ifodasi  sifatida  talqin  etila  b o s h lan g an .
R espublika  m illiy  b a y r o g ‘ining  h u q u q i y   m a q o m i   « 0 ‘z b e k is to n  
R es p u b lik as in in g   D avlat  b a y r o g ‘i  t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n d a   belg ilab  
berilgan.  Milliy  bayroq  va  u n in g   m o h iy ati  t o ‘g ‘risidagi  m a ’l u m o tla r n i 
o ‘quvchilarga yetkazish sinfsoatlarida, shuningdek, tarbiyaviy tadbirlam i 
o ‘tkazish  c h o g ‘ida  am alga  oshiriladi.
B ayroq  davlat  m ustaqilligining  belgisigina  b o ‘lm ay,  u  0 ‘z b e k isto n  
Respublikasi  n o m in i  xalqaro  m a y d o n d a   ra m z iy   ra v ish d a  ifoda  etish 
u c h u n   xizm at  qiladi.  Davlat b a y ro g ‘i  P rezidentlik a p p a ra ti,  R espublika

---

Oliy  Majlisi  va  h u k u m a ti,  Q o ra q a lp o g ‘iston  Respublikasi  J o ‘qo rig ‘i 
Kengeshi  va  h u k u m a ti,  xalq  dep u tatlari  m ahalliy  Kengashlari,  turli 
d a v l a tl a r d a   R e s p u b l i k a   n o m i d a n   ish  o lib   b o r u v c h i   0 ‘z b e k i s t o n  
Respublikasining  d o im iy   vakolatxonalari  bin o larid a  k o ‘tariladi.
0 ‘z b e k is t o n   R e s p u b l i k a s i   f u q a r o l a r i ,   c h e t   ellik  m e h m o n l a r  
Respublika bayrog‘ini  hurm at  qilishlari shart.  Davlat bayrog‘iga  nisbatan 
hurm atsizlik  q o n u n   y o ‘li  bilan jazolanadi.
0 ‘zbekiston  R espublikasining  Davlat  g erb id a   to g ‘lar,  d a ryola r, 
bug‘doy boshoqlari  (chap to m o n d a ) ,  ochilgan g ‘o ‘za shohlarining  ( o ‘ng 
to m o n d a )  g u lc h a m b a r  holidagi  tasviri  aks  ettirilgan.  G e rb   o ‘rtasida 
serquyosh  yurt  ram zi  b o ‘lgan  quyosh  o ‘zining  zarrin  nurlarini  sochib 
turibdi.  G erbning yuqoridagi  qismida  Respublika  mustaqilligining  ramzi 
sifatida sakkiz b u rc h ak  tasvirlangan b o ‘lib,  unin g  ichida yarim  oy (yangi 
oy  —  yangi  t u z u m )   va  y u ld u zlar  (abadiyat  timsoli)  joylashtirilgandir. 
G e rb n in g   m ark a zid a  baxt  va  erksevarlik  ram zi  b o ‘lgan  kum ush  rangli 
X u m o   qushi  q a n o tla rin i  yozib  tu rg an   holda  tasvirlangan.  X u m o   qushi 
insonga baxt  keltiruvchi,  uni  turli ofatlardan  him oya qiluvchi,  mehribon 
jonzot  sifatida  o ‘zbek  xalq  o g'zaki  ijodida  keng  talqin  etib  kelingan. 
G erbning pastki  m arkaziy qismida  Davlat bayrog‘i  ranglaridagi  ch a m b a r 
lenta o ‘zagida « 0 ‘zbekiston» s o ‘zi yozilgan.  G e rb d a   ifoda etilgan  sakkiz 
qirrali burchak —  m asam m an d ir.  Ushbu belgi  ijtimoiy hayotning  m a ’lum 
bir  g ‘oya,  kuch  birlashtiradi  d egan  g ‘oyani  anglatishga  xizm at  qiladi. 
Paxta  va  b u g ‘d o y   b o s h o q la rin in g   tasviri  ri z q u - r o ‘zning  nishonasidir.
D avlat  g e r b in in g   h u q u q i y   m a q o m i   h a m   maxsus  Q o n u n   bilan 
h i m o y a la n a d i.  D a v la t  g erb id a n   foydalanish  h u q u q i  m axsus  davlat 
hokimiyati va boshqaruvi  idoralariga berilgan  b o ‘lib,  ularga  0 ‘zbekiston 
P re z id e n ti  d e v o n i ,  0 ‘z b e k is to n   R espublikasi  Oliy  M ajlisi,  davlat 
hokim iyati  va  b o sh q a r u v n in g   m ahalliy  idoralari,  vazirliklar,  davlat 
q o ‘mitalari,  barcha toifadagi sudlar, prokuratura,  diplomatik va konsullik 
vakolatxonalari  kiradi.
Davlat gerbining tasviri tushirilgan  m uhrlar,  hujuatlarning  blankalari 
va  ulardan  foydalanish,  saqlash  h a m d a   y o ‘qotish  tartibi  Respublika 
V azirlar  M a h k a m a s in in g   m axsus  hujjati  asosida  tartibga  solingan.
Davlat  g erbining  tasviri,  s h u n in g d ek ,  fuqarolik  pasporti,  korxona, 
tashkilot,  m uassasalarning ish  q o g ‘ozlari,  m uhrlarida  o ‘z aksini topgan. 
Respublika  fuqarosi  shaxs  sifatida  o ‘z  s h a ’ni,  o r- n o m u s in i  q a nc halik 
m u q a d d a s   bilsa,  fu q a ro   sifatida  davlat  ram zlarini  shu  q a d a r  m uq ad d as 
bilishi,  uni  asrash,  m u h o f a z a   qilish  uch u n   o ‘zida  m a s ’ullik  tuyg‘usini

---

q a r o r   toptirishi  lozim.  F u q aro lik   tarbiyasini  y o ‘lga  q o ‘yish ja ra y o n id a  
davlat  ramzlaridan  noqonuniy ham d a,  axloqsiz ravishda foydalanayotgan 
k im s a l a r g a   n is b a ta n   m u r o s a s iz   boMish  l o z im lig in i  u q t ir i b   b o ris h  
m aq s a d g a   muvofiqdir.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A .K arim ov « 0 ‘zbekistonning 
o ‘z  istiqlol  va  t a r a q q i y o t   y o ‘li»  n o m li   a s a r i d a   s h u n d a y   y o z a d i: 
« 0 ‘zbekistonni  yangilash  va  rivojlantirishning  o ‘z  y o ‘li  t o ‘rtta  asosiy 
negizga  asoslanadi.  Bu  negizlar:
—  u m u m in s o n iy   qadriyatlarga  sodiqlik;
— xalqimizning m a ’naviy m erosini  m u stah k am lash  va  rivojlantirish;
—  insonning  o ‘z  im koniyatlarini  erkin  n a m o y o n   qilishi;
—  vatanparvarlik»1.
F u q aro lik   tarbiyasining  asoslarida n  biri  m illat,  xalq   o ‘tm is h in i 
o ‘i^anish orqali  milliy o ‘zlikni anglash tuyg‘usini q a ro r toptirish sanaladi.
S haxs  h a m ,  ja m iy a t  h a m   o ‘t m is h n i   o ‘rg a n is h ,  u n i n g   h a r   b ir 
b osqichini  tahlil  qilish  asosida  kelgusi  hayot  rejasini  ishlab  chiqadi.
0
‘tmish  mutafakkirlarining qarashlari,  boy m a ’naviy m ero s g ‘oyalari 
bugungi  avlod  u c h u n   d asturilam al  boMishi  lozim.
Allom alar,  xalq q a h r a m o n la ri  hayotini  o ‘rganish,  m illat  va shaxsga 
inson  sifatida  kim  ekanligini  an glab  yetishga  y o rd a m   beradi.
Milliy q a d r iy a t la r g ‘oyalarini  o ‘rganish  asrlar d a v o m i d a   a r d o q la n ib  
kelgan  a n ’ana,  urf-o d at,  m a ro s im la r  m illatni  b u   q a d a r  jipslashganligi 
siridan  voqif etadi.  Fuqarolik  tarbiyasi  negizida  xalq  o ‘tm is h i,  tarixini 
o ‘rganish  milliy qadriyatlar mohiyatini  anglashga y o ‘naltirilgan faoliyatga 
o ‘q u v c h i l a r n i   j a l b   e t i s h   i j t i m o i y   n a q s a d n i   a m a l g a   o s h i r i s h g a  
y o ‘naltirilgan  y o ‘l  sanaladi.
0
‘quvchilarni  haqiqiy  fu q a ro   etib  tarbiyalash,  u la r d a   fu q a ro lik  
tuyg‘usini  qaro r toptirish,  fidoiy,  vatanparvar fuqaro sifatida tarbiyalash 
evaziga  t a ’m inlanadi.
Yosh avlodda  fuqarolik  hissi va e ’tiqodini tarbiya la m a y turib,  ularda 
axloqiy,  xulqiy  o d a tla r va  k o ‘n ik m a la rn i  shakllantirib  boMmaydi.
F u q a ro lik   tu y g 'usini  q a r o r   to p tiris h   m u r a k k a b   j a r a y o n .  B u n d a  
dastlab   o ‘quvchilarga  fu q a ro lik n in g   m oh iy ati  va  m e ’yoriy  q o id a la r 
m a z m u n ig a   oid  bilim lar  beriladi.  Avvalo,  o ‘q u vchiga  fu q a ro lik   o d o b i 
va m adaniyati haqida tush u n ch ala r beriladi,  bu xildagi xatti-harakatlarga
1  K arim o v   l.A .  0 ‘z b ek isto n n in g  o ‘z  istiqlol  va  taraq q iy o t  y o ‘li.  — T o s h k e n t,  0 ‘z b ek isto n , 
1992.  -   65-bet.

---

oid  n am u n ala r keltiriladi, so'ngra  faoliyat  uyushtiriladi.  Ana  shu  asosida 
ularda  fuqarolik  tushunchasi  shakllanadi  va  fuqarolik  xulqiy  odatlari 
hosil  qilinadi.
Badiiy va ilmiy adabiyotlar,  m atbuot  yangiliklari,  kinofilm,  spektakl 
g'oyalari,  turli  su h b a tla r  m a z m u n in i  tushuntirish,  targ ‘ib  etib  borish 
orqali o ‘quvchilar ongiga fuqarolik tushunchalari singdiriladi.  Fuqarolik 
tuyg‘usini  bolalarda  m aktabga cha  t a ’lim  yoshidan  boshlab  hosil  qilish 
m aqsadga  m uvofiqdir.  Buning  u c h u n   «Respublika  bayrog‘ida  n im alar 
aks  ettirilgan?»,  «Respublika  gerbida  n im alar  tasvirlangan?»,  « H u m o  
qushi  tasviri  q a n d a y   m a ’noni  anglatadi?»,  «Sen  Davlat  m adhiyasini 
bilasanmi?»  kabi  m avzularda  suhbatlashish  m uhim dir.
0
‘quvchiga  fuqaro  sifatida  o ‘z  xulq-atvori  m az m u n in i  tahlil  etish 
imkonini berish  lozim.  Y a’ni,  «Bugun xalq farovonligi,  Vatan taraqqiyoti 
u c h u n   n im a   qila  oldim?»,  « Z im m a m d ag i  b u rc h n i  q a n d a y  ad o  etdim?» 
tarzidagi  savollarga javob  topishga  o ‘rgatish  kerak.
Yosh  avlodga  turli  fanlar  asoslarini  c h u q u r   o ‘zlashtirish  ularning 
tafakkuri  va  du n y o q arash in i  boyitishga,  shuningdek,  fuqaro  sifatida 
o ‘z m ajburiyatlarini t o ‘laqonli  anglashlari  u c h u n   imkoniyat  yaratishini 
tu s h u n tir ib   borish  m aqsadga  m uvofiqdir.  Fidoiylik,  intiluvchanlik, 
tashabbuskorlik,  tashkilotchilik,  q a t ’iyat,  m a to n a t,  uyushqoqlik  kabi 
xislatlar  o ‘quvch ilard a  fuqarolik  tarbiyasini  tashkil  etish  jarayonida 
tarbiyalanadi.
Fuqarolik tarbiyasini tashkil  etish  uchun  m a ’lum shart-sharoitlarning 
mavjudligi  ta q o z o   etiladi.  Bular:
1
)  o ‘quv  yu rtid a  tashkil  etilayotgan  t a ’lim -tarbiya jara y o n i  yuksak 
darajada  uyushtirilishi  kerak;
2
)  fuqarolik  tarbiyasini  tashkil  etish  ja ra yonining  muvaffaqiyati 
o ‘qituvchi  va  o ‘q u vchilar ja m o a s in in g   saviyasiga  bog‘liq;
3)  tarbiyaviy  ishning  rejali,  uzluksiz,  tizimli  b o ‘lishiga  erishish;
4)  oila,  m a k ta b   va  m ah alla  o ‘rtasida  o ‘zaro  ham ko rlik n in g  yuzaga 
kelishi  fuqarolik  tarbiyasining  muvaffaqiyatini  t a ’minlaydi;
5)  o ‘q u vchilarning  axloqiy va  huquqiy  m e ’yorlar,  u m u m iy  tartibga 
q a t ’iy  rioya  etishga  o ‘rgatish,  zim m asidagi  b u rc h n i  t o ‘laqonli  ado 
etishlariga  e ’tib o rn i  qaratish.
F u q a ro lik   tarbiyasini  tashkil  etishda  suhbat,  m u n o zara,  m a ’ruza, 
b ah slard an   foydalanish,  m as h q ,  test,  an k e ta  savollarga  javoblar  olish 
kutilgan  natijani  q o ‘lga  kiritishga  im kon  beradi.
F u q a r o l i k   t a r b iy a s id a   u n i n g   n a tija s in i  h iso b g a   o lis h   m u h i m

---

aham iyatga ega.  B unda o ‘quvchining tarbiyalanganlik darajasi  asos  qilib 
olinadi.  Ushbu  m aqsadda diagnostik (tashhis q o ‘yish),  statistik va qiyosiy 
tahliln i  olib  borish  lozim.
Ijtimoiy  fuqarolik  tarbiyasining  tashkil  etilishi  natijasida  k a m o l 
t o p g a n   fuqaro  o ‘zida  quyidagi  sifatlarni  n a m o y o n   eta  olishi  lozim:
—  fuqarolik  b u rc h in i  bajara  olish  ( o ‘z  V a ta n i,  xalqi,  o ta - o n a s i  
oldidagi  majburiyatni  his  eta  olish)  qobiliyatiga  egalik;
—  milliy g ‘urur  va  vatanparvarlik  tuyg‘usiga  ega  b o ‘lish;
—  davlat  Konstitutsiyasi,  davlat  h okim iyati  o rga nla ri,  m a m la k a t 
P rezidenti h am d a davlat  ramzlari  (gerb,  bayroq  va m a d h iy a)g a nisbatan 
h u r m a t d a   b o ‘lish;
—  m am lakat  taqdiri  va  istiqboli  u c h u n  javobgarlik,  m a s ’ullik;
—  ijtimoiy huq u q iy  h a m d a  axloqiy  m e ’yorlarga  n isb atan   h u r m a t   va 
ito a td a   b o ‘lish;
—  m am lakat  milliy  boyliklarini  asrash,  u larn i  k o ‘paytirish  h a q id a  
q a y g ‘urish;
— davlat tili,  milliy m adaniyat  va a n ’analarga sodiq,  ula^ga  nisbatan 
e h t iy o tk o ro n a   m u n o sa b a td a   b o ‘lish,  ularni  asrash;
—  ijtimoiy  faollik;
—  dem okratik  tam oyillarga  am al  qilish;
—  tabiatga  nisbatan  e h tiy o tk o ro n a   va  m a s ’uliyatli  m u n o s a b a t d a  
boMish;
—  fuqarolarning  h u q u q   va  burc h la rin i  h u r m a t   qilish;
—  huquqiy  ong  va  fuqarolik  m adaniyatiga  ega  b o ‘lish;
—  t o ‘g ‘riso‘z,  adolatli,  muruvvatli,  m e h rib o n   b o ‘lish;
—  o ‘z  faoliyati  va  x a tti-h arak atig a  nisbatan  m a s ’uliyatli  b o ‘lish;
—  b a y n a lm in a llik ,  o ‘zga  m a m l a k a t l a r n i n g   x a lq la r ig a   n is b a t a n  
h u r m a t d a   bo'lish  va  boshqalar.