‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Jism oniy tarbiya haqida  tushuncha. 
Jism oniy tarbiya o ‘quvchilarda 
jism oniy  va  irodaviy  sifatlarni  shakllantirish,  ularni  aqliy  va  jism oniy 
jih a td a n   m e h n a t  h a m d a  Vatan  m udofaasiga tayyorlashga y o ‘naltirilgan 
pedagogik  ja ra y o n   boMib,  ijtimoiy  tarbiya  tizim ining  m u h im   tarkibiy 
qism la rid an   biri  sanaladi.
Y oshlarni  sogMom  boMib  voyaga  yetishlarini  t a ’m inlash  masalasi 
xalq  pedagogikasi,  o g ‘zaki  ijodi  h a m d a   m utafakkirlar asarlarining bosh 
g ‘oy alarid an   biri  boMib  kelgan.  J u m l a d a n ,  «Aipomish»,  « G o ‘ro‘gMi» 
kabi  d o s to n l a r d a   h am   o ‘z  ifodasini  topgan.  «Aipomish»  d o sto n id a 
H a k im b e k   (A lp o m is h )n in g   jis m o n iy   m ashq  qilishi,  tabiat  q o ‘ynida 
voyaga yetganligi,  uning alpligi  quyidagicha tasvirlanadi:  «Alpinboyning 
b o b o sid an   q o lg a n   o ‘n  t o ‘rt  b o t m o n   b irinchidan  boMgan  parli  yoyi  bor 
edi.  S h u n d a   yetti  yashar  bola  H a k im b e k   shul  o ‘n  t o ‘rt  b o tm o n   yoyni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoMga  ushlab  k o ‘ta rib   to rtd i,  to rtib   q o ‘yib  y u b o rd i.  Y o y ning  o ‘qi 
y as h in d a y  boMib  ketdi.  Asqar to g ‘ining  k atta  c h o 'q q ila r in i  yulib  ketdi, 
ovozasi  olam ga  yoyildi.  S h u n d a   b a rc h a   xaloyiq  yig‘ilib  kelib  aytdi: 
« D u n y o d a   bir  kam   t o ‘qson  alp  o ‘td i,  alp la rn in g   boshlig‘i  R u s ta m i 
d o s t o n ,  oxiri  bu  Alpom ish  alp  b o ‘lsin».
A bu  Ali  ibn  S ino  ham   insonga  xos  boMgan  ijobiy  fazilatlaridan 
sa n a b   o ‘ta r  ekan,  quyidagilarga  alo h id a  u rg ‘u  beradi:
1.  Jasurlik  —  biror ishni  bajarishda  kishining jasurligi,  chidam liligi, 
inson  boshiga  tushgan  yom onlikni  t o ‘xtatib  tu ru v c h i  quvvat.
2.  Aqllilik  —  biror  ishni  bajarishda  s h o s h m a -s h o s h a r lik   q ilish d a n  
saqlovchi  quvvat.
3.  Ziyraklik  —  sezgi  Ьещап  n arsalarn in g   h a q iq iy   m a ’nosini  tezlik 
bilan  tushuntirishga  yordam   beruvchi  quvvat.
Alisher  Navoiy  «Farhod  va  Shirin»  dostonida  Farhodning  jismoniy 
qobiliyatlarini  alohida  k o ‘rsatib  o ‘tadi.  D ostonda  t a ’riflanishicha,  F arhod 
aqliy  kamolotga  erishish  bilangina  cheklanib  qolmay,  jismoniy  va  harbiy 
mashqlar yordamida chiniqadi.  Suvda suzish, chavandozlik, qilichbozlik va 
boshqalar uning kundalik mashg‘ulotiga aylangan.  F arhod,  mutafakkiming 
fikriga ko‘ra,  10  nafar 20  yoshli  yigitning  q u w a tig a   ega  boMgan.
Abdulla  Avloniyning  fikricha,  sogMom  fikr,  yaxshi  axloq  va  ilm - 
m a ’rifatga ega boMmoq  u c h u n   b a d a n ta rb iy a   bilan  s h u g ‘ullanishi zarur: 
« B adanning salomat  va quvvatli boMmogM  insonga  eng kerakli  narsadir. 
C h u n k u   o ‘qim oq,  o ‘qitm o q ,  o ‘rg a n m o q   va  o ‘r g a tm o q   u c h u n   insonga 
kuchli,  kasalsiz  vujud  lozim.  S o g ‘  b a d a n g a   ega  boMmagan  in s o n la r 
am allarid a ,  ishlarida  kam chilikka  yoM  q o ‘yurlar.  ...  B adan  tarbiyasini 
fikr tarbiyasiga  ham  yordam i bordur.  Jism   ila  ruh  ikkisi  bir c h o p o n n i n g  
o ‘ng  ila  tersi  kabidur.  Agar  jism   tozalik   ila  z iy n a tla n m a s a ,  y o m o n  
x u lqlardan  saqlanm asa,  c h o p o n n i   ustini  q o ‘yib  astarini  yuvib  o v o ra 
boMmak  kabidirki,  h ar  vaqt  ustidagi  kiri  ichiga  u ra d u r.  F ikr  tarbiyasi 
u c h u n   m ehnat  va  sogMom  bir  vujud  kerakdur».
J is m o n iy   tarbiya  kishilarga  k a tta   t a ’sir  k o ‘rsatib,  s a lo m a tlig in i 
m u stah k am lay d i,  ishlash  qobiliyatini  o sh ira d i,  u z o q   u m r   k o ‘rishga 
y o rd a m   beradi.  Sport  h a r  q a n d a y   y o sh d a   h a m   q a d d i - q o m a t n i   tarbiya 
qilish  k u c h - q u w a t i n i   saqlab  tu ris h n in g   ajoyib  vositasidir.  S port  d a m  
olish  bilan   m e h n a tn i  alm ashtirib  turish  m a n b a y i  boMib  xizm at  qiladi.
Mustaqillik yillarida,  0 ‘zbekiston  Respublikasida sport, shu jum la dan, 
bolalar  sportini  rivojlantirishga  alohida  e ’tib o r  q aratilm o q d a.  M a z k u r 
y o ‘nalish davlat  siyosatining ustuvor y o ‘n alishlaridan  biri  sifatida e ’t i r o f
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

etilib,  ijobiy ishlar amalga  oshirilmoqda.  C h u n o n ch i,  yoshlarni jism oniy 
tarbiyalashning kompleks dasturi  ishlab chiqildi.  «Sog‘lom avlod dasturi» 
yoshlarning  salomatligini  m ustahkam lashda  m uhim   ahamiyatga  ega.
M a z k u r  d a s tu r  talablariga  muvofiq  respublika  miqyosida  quyidagi 
uch   bosqichli  sport  m usobaqalarining  o ‘tkazilishi  y o ‘lga  q o ‘yildi:
1.  U m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  maktablari  o ‘quvchilar  o ‘rtasidagi  « U m id 
nihollari»  bellashuvi.
2
. 
0
‘rta  maxsus  k asb -h u n a r  t a ’limi  muassasalarining  o ‘quvchilari 
o ‘rtasidagi  «B arkam ol  avlod»  bellashuvi.
3.  Oliy  o ‘quv  y u rtla rid a   tahsil  o la y o tg a n   ta la b a la r  o ‘rtasidagi 
«Universiada»  bellashuvi.
Shuningdek, sportning turli yo'nalishlari b o ‘yicha joylarda om m aviy 
sport  bayram lari,  m usobaqalarning  tashkil  etilishi  om m aviy  tus  oldi.
Yangi  t u rd a g i  o ‘quv  m uassa sa la rd a   h a m   o ‘qu v ch ilar  o ‘rtasida 
jism o n iy   tarb iy a n i  sam arali  tashkil  etilishiga  e ’tibor  q ara tilm o q d a . 
J i s m o n i y   t a rb iy a   m a z m u n i   o ‘q u v c h il a r n in g   harbiy  c h a q ir iq q a c h a  
tayyorgarligiga  erishish  bilan  uzviy  bog'liqdir.
M aktab d a n   tashqari  sharoitlarda jism oniy  tarbiyani  tashkil  etuvchi 
m uassasalam ing  soni  ortib  borm oqda.  Bugungi  kunda  yoshlar o ‘rtasida 
sportning  futbol,  shaxm at,  suvda  suzish,  tennis,  boks,  karate,  ushu  va 
taekva ndo  kabi  turlari  tobora  o m m alashib  borm oqda.  Respublikada 
sp o r t n i n g   o m m a l a s h u v i  turli  y o ‘n a lish la rd a   xalqaro  m a y d o n la r d a  
m am lakat  sharafini himoya qiluvchi sportchilarsonining o ‘sishiga  imkon 
berdi.  Bugungi  k u n d a   sportchilarim iz  orasida  olimpiada  chem pionlari 
yetishib chiqm oqda. 
0
‘quvchilarga olimpiada sovrindorlari ham da xalqaro 
m u s o b a q a l a r n i n g   g ‘oliblari  b o ‘lgan  M .A bdullayev,  L .C h e ry a z o v a , 
A.Grigoryan,  R.Chagayev,  B.Sultonov,  0 ‘.  Haydarov, A.Doktorashvili, 
A .Taym azovlar  haqida  hikoya  qilib  berish,  ularning  ishlarini  davom  
ettirishga  rag‘batlantirish  o ‘zining  samarali  natijalarini  beradi.
0
‘q u v c h ila r n in g   jism o n iy   m a d a n iy a tg a   ega  b o ‘lishlari  jis m o n iy  
tarbiya sam aradorligini  belgilovchi  m u h im   omil  sanaladi.  S huningdek, 
jism oniy  m a d a n iy a t  inson  va  jam iy at  u m u m iy   m adaniyatining  h a m  
ajralmas qismidir. Jismoniy madaniyat  m azm u n id a quyidagilar aks etadi:
Jism o n iy   tarbiyani  tashkil  etish  ja ra y o n id a   o ‘quvchilarni  gigiyena 
qoidalari  bilan  tanishtirish,  ularga  s o ‘zsiz  am al  qilish  ko ‘nikmalariga 
ega  boMishlariga  erishish  m u h im d ir.  Buyuk  pedagog  Abdulla  Avloniy 
o ‘zining «Turkiy guliston  yohud  axloq» asarida bu borada quyidagilarni 
t a ’kidlagan  edi:  «N azofat  (gigiyena)  deb  a ’zolarimizni,  kiyimlarimizni,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Jismoniy  madaniyat
I
1.  Inson  a’zolarining  funktsional  kamoloti  (icliki  a’zolar,  nerv  va  harakat, 
suyak-muskul  tizimi,  tana  uyg'unligi  va  ularning  funktsional  faoliyatini 
boshqarish  layoqati)ga  egalikni  ta’minlash.
2
. 
0
‘quvchilaming  sogMigini  mustahkamlash.
3.  Ularni  gigiyena  qoidalariga  amal  qilishga  ko'niktirish.
4.  0 ‘quvchilar  mohirligini  har  tomonlama  o'stirish.
5.  BoMajak  kasb-hunar  egalarining  jismoniy  va  fiziologik  sifatlarini  kasbiy 
nuqtayi  nazardan shakllantirish,  ularning ishchanlik qobiliyatini oshirish.
6
. 
0
‘quvchilarning  jinsiy  jihatdan  to‘g‘ri  kamolga  yetishlari  uchun  sharoit 
yaratish.
7.  O'quvchilarda  mustahkam  iroda,  qat’iy  xarakter,  intizomga  so'zsiz  amal 
qilish  ko‘nikmalarini  shakllantirish