‘z b e k is t n aloqa va axborotlashtirish agentligi to sh k en t axborot texnologiyalari universiteti r. P. Abduraxmonov, ‘. R. Hamdamov

8.10.  Ma’lumotlar  bazasini  tashkil  etish
Ma’lumotlar bazasi  o'zida bir qancha amaliy  axborot  tizimlarida 
foydalaniladigan  axborotlarni  saqlaydi.
M a’lum otlar  bazasidagi  m a’lum otlar  quyidagi  asosiy  ko'ri- 
nishlardan  tashkil  topgan:
—  ierarxik  (daraxtsimon);
—  tarmoqli;
—  relyatsion;
—  obyektga  yo'naltirilgan.
Ierarxik  modelda  m a’lumotlar daraxt  (ierarxik)  ko'rinishida  tas­
virlanadi.
Ma’lumotlami tashkil etishning bunday usuli ierarxik tartiblangan 
axborotlar ustida ishlash uchun juda qulay hisoblanib, ammo murakkab 
mantiqiy bog'langan  ma’lumotlar ustida amallar bajarilganda ierarxik 
model juda  murakkablashib  ketadi.
Tarmoq  modelida  m a’lumotlar  ixtiyoriy  graf ko'rinishida  tashkil 
etiladi.  Strukturaning qat’iyligi  va uni qo'llashning o'ta murakkabligi 
tarmoq  modelining  asosiy  kamchiliklaridan  hisoblanadi.
Bundan tashqari,  ierarxik va tarmoq modellarining yana bir ko'zga 
tashlanadigan kamchiliklaridan biri unda ma’lumotlaming strukturasi 
m a’lumotlar bazasini loyihalash bosqichida beriladi va ma’lumotlarga 
murojaat  qilishni  tashkil  etishda  uni  o'zgartirish  mumkin  emas.
223

---

Obyektga  yo'naltirilgan modelda  m aium otlar bazasining alohida 
yozuvlari  obyekt  ko'rinishida  tasvirlanadi.  M aiu m o tlar  bazasi 
yozuvlari va  ularga  ishlov beruvchi  funksiyalar o'rtasidagi bogianish 
obyektga yo'naltirilgan dasturlash tillaridagi kabi mos vositalar mexa­
nizmi  orqali  o'matiladi.
Obyektga  yo'naltirilgan  modellar  o'zida  tarmoq  va  relyatsion 
modellarning  alohida  afzalliklarini  mujassam  etgan  va  murakkab 
strukturali  m aium otlardan  iborat  M aium otlar  bazalarini  qurishda 
foydalaniladi.
Relyatsion model nomi inglizcha relation (munosabat) atamasidan 
olingan bo'lib,  IBM kompaniyasining xodimi Edgar Kodd tomonidan 
taklif qilingan.
Relyatsion maiumotlar bazasi  o'zaro bog'langan jadvallar to'plami 
ko'rinishida  tasvirlanadi.  M aium otlar relyatsion  modelning afzalligi 
uning  oddiyligi,  strukturaning  egiluvchanligi,  kompyuterda  amalga 
oshirishning  qulayligidadir.  Ko'pgina  zamonaviy  shaxsiy  kompyu- 
terlaming m aium otlar bazalari relyatsion hisoblanadi.  Bundan keyingi 
m aium otlarim iz  aynan  relyatsion  m aium otlar  bazasi  to'g'risida 
bo'ladi.