‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/147
Sana23.12.2022
Hajmi4,65 Mb.
#895101
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   147
Bog'liq
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik

1.3. l-rasm.
T adb irk o rlik m uhitining shakllanishi.
/
/


b o 'lsa , u n in g em irilish ig a olib kelm asa h a m tad b irk o rlik tark ib - 
larining faoliyat y u ritishig a salbiy t a ’sir k o 'rsatad i. S h u n in g u c h u n
h a m d av lat iq tiso d iy o t u c h u n z a ru r b a rc h a s h a rt-s h a ro itla rn i 
y aratish i va ta d b irk o rla r u c h u n k o 'p ro q erkinlik b erishi kerak. 
S h u n g a a so slan g an h o ld a ish olib b o ray o tg a n 0 ‘z b e k isto n ja h o n
iqtisodiyoti da m u n o sib o ‘rnini to p m o q d a .
S h u la rn i n a z a rd a tu tg a n h o ld a, 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si 
P re zid e n ti I.A. K arim o v s h u n d a y d eb t a ’kidlaydi: « E rkin ta d b ir­
k o rlik u c h u n iq tiso d iy va h u q u q iy s h a rt-s h a ro it y a ra tish zarur. 
K ic h ik biznes va xususiy ta d b irk o rlik n i k eng riv o jlantirish u c h u n
h a m m a y o ‘lni o c h ib berish kerak. U larning xom ashyo resurslaridan 
foydalanishlariga keng y o ‘l o c h ib berish, u la r ishlab ch iq a ray o tg a n
m a h s u lo t m a m la k a tn in g o ‘z id a h a m , u n in g ta s h q a ris id a h am
s o tilad ig a n b o z o rn i k afo latlov ch i tiz im n i b arp o etish d a rk o r» 1.
Y u q o rid ag ilarn i hisobga o lib , tad b irko rlik m u h itin i y aratish
b ila n b o g ‘liq o m illa r g u ru h la rg a ajratilg an va sh u a so sd a u n in g
s h a k lla n ish va riv o jla n ish m e x a n iz m i n in g ta s h k iliy -iq tis o d iy
m o d eli y aratilg an . T a d b irk o rlik m u h itig a t a ’sir etu vch i o m illa rn i 
quy idagi g u ru h larg a b o 'lis h m u m k in :
— an iq b ir m ah su lo tg a is te ’m o lc h ila rn in g to 'lo v qo b iiiy ati. 
B u n d a bo zo rd ag i m avjud h ak iq iy talab bilan k u tilay o tg a n tala b
farqlanadi.
A gar, m a h s u lo t (to v a r) x u su siy a tla ri b ila n a w a lg ila r id a n
ajralib tu rsa, u n g a tala b m ark e tin g usullari b ila n a n iq la n a d i:
— tavak kalch ilik va b ozo rd ag i xatarlarn i o ‘z z im m a sig a o lib , 
m u lk javobgarligi asosida ish y u rita o ladigan tad b irkorlar. U la r o ‘z 
m u lk i, b ilim va s a rm o y a sid a n sam arali fo y d alan a o lu v ch i yuqori 
m alakali va m a ’lu m b o z o r vaziyatlariga m oslasha olish qobiliyatiga 
ega b o 'lish lari kerak;
— sarm oyag a ega inv esto rlar. B unga jis m o n iy sh a x sla r yoki 
erk in sarm oy aga ega k o rx o n a la r, ta sh k ilo tla r h a m d a ta d b irk o rla r 
h a m kiradi. U la r b ir q a n c h a to ifan i tashkil etadi: b an k lar, ja m g ‘a r-

/. 
A. Karimov.
0 ‘z bekis to n X X I asrga in tilm oqda. 0 ‘zbekiston. — Т.: 1999. 
— 12-bet.


m a la r, s u g 'u r ta k o m p a n iy a la r i, d a v la t ta s h k ilo tla r i, x o rijiy
investo rlar va b oshqalar;
— tad b irk o rlik fao liyatin i b ir m e ’y o rd a olib b o rish im k on ini 
b eruv chi in fra tu z ilm a la r. U la r q a to rig a m o liy a -k re d it, a u d it, 
m arketin g, ko n saltin g , a x b o ro t, su g‘u rta va sh u kabi x izm a tla r 
k o ‘rsatuvchi tash k ilo tla r kiradi;
— q aror qabul qilish tizim i. Bu tizim tarkibiga, a w a lo , biznes- 
ning ishonchliligi va sam arali b o ‘lishini baholash im k on ini beruvchi 
m ezo n lar, u su lla r to ‘p lam i kiradi. T a d b irk o r bu tizim orqali o ‘z 
ishi natijasini tekshirish im koniga ega b o ‘lishi kerak.
S hu om illarn ing tizim li va o ‘zaro h arakat q onuniyatlari tad b ir­
korlikni faollashtiradi va u xo ‘jalik m exanizm i orqali am alga oshiriladi. 
N a tija d a , ayrim h u d u d va ta rm o q la rd a yangi k o rx o n ala r, ishlab 
chiqarish, xizm at ko‘rsatish va boshqa tadbirkorlik obyektlari vujudga 
keladi. B und ay faoliyatlar tad b irk o rn in g bilim i, sarm o y alar, b o zo r 
talabi, davlat va b o sh q a ta sh k ilo tla m in g o ‘zaro m an faatli harakati 
tufayli faollashadi va bozorga m oslashadi.
Ish b ilarm o n lik m u h itin i tahlil qilish ja ra y o n id a ta d b irk o r h a r 
b ir m illa tn in g a n ’a n a la ri, u rf-o d a tla ri, q a n d a y o z iq -o v q a tla rn i 
iste ’m ol qilishi va q a n d a y b u y u m larn i kiyishini in o b atg a olishi 
m aqsadga m uvofiqdir. B u n d an tashqari xalqning to ‘lov qobiliyatini 
bilish h am katta ah am iy at kasb etadi. U shbu om il iste’m ol tovarlari 
ishlab ch iq a rish n i tashkil etish d a katta rol o ‘ynaydi. T ad b irk o r shu 
om ilni h a r to m o n la m a ta h lil q ilishd a o ‘z m am lak atid ag i b o zo r 
v a z iy a tin i h a m d a u sh b u n ia h s u lo tn i k elajak d a e k s p o rt q ilish
m u m k in b o ‘lgan q o ‘shni m am lak atlar bozorini h a m k o ‘rib chiqishi 
kerak.
H a r b ir ta d b irk o r a tro f- m u h itg a q o ‘sh ilib k e tish i u c h u n
ishni uning tah lilid an boshlashi lozim . T adbirkorlik m u h itin i tahlil 
qilish da ta d b irk o r m a ’lum b ir c h eg arad a kasbiy fao liyat yuritish 
u c h u n q a n d a y iqtisodiy m an fa atn i am alga oshirishi m u m k in lig in i 
b e lg ila b o lis h i k e ra k . Iq tis o d iy m a n fa a tn i a m a lg a o s h ir is h , 
a w a la m b o r tad b irkorn in g o ‘z ishini tashkil qilish darajasiga b o g ‘liq 
b o 'lad i. 0 ‘z ish in i tashkil qilish esa tadbirkorning m a ’lum ishbilar­
m onlik m u h itig a m ustaqil kirishi bilan belgilanadi.


T a d b irk o r m a ’lum tadbirkorlik m u h itig a kirishar ekan , d iq q at- 
e ’tiborini faqat o ‘z g'oyalarini am alga oshirishga em as, balki qan day
qilib in v e s to rla rn in g m a b la g 'la rin i ta d b irk o rlik fao liy atig a ja lb
e tis h g a h a m q a ra tis h i kerak. T a d b irk o rn in g o 'z ish in i tash k il 
q ilis h id a g i a s o siy v azifa, avvalo, o 'z g 'o y a la r in i m a ’lum b ir 
m u h itg a ta tb iq etish u c h u n z a ru r b irla m c h i k ap italn i b a rp o e tis h ­
d a n iboratdir.
T ad b irk o rlik g 'o y a sin i am alga o sh irish u c h u n ishlab ch iq arish
ja ra y o n in in g m avjudligi talab q ilin ad i. T a d b irk o r ish b ilarm o n lik
g 'o y a va m aqsadlariga to 'g 'ri keladigan h a m d a jalb etilgan kapitalning 
h a jm id a n kelib c h iq q a n hold a yangi ish lab c h iq a rish tark ib in i 
sh a k lla n tira d i. A g ar tad b irk o r o 'z g 'o y a s in in g tash ab b u sk o ri va 
investori sifatida ish tiro k etayotgan b o 'lsa , fao liy atining tashkiliy- 
h u q u q iy s h a k lin i, k o rx o n a u c h u n q o 's h a y o tg a n o 'z h issa sin i 
o ld in d a n belgilab olishi kerak. S h u n d a y qilib, tad b irk o rn in g o 'z
ish in i tashkil qilish tam o y ili jam iy a t u c h u n yangi ishlab c h iq a rish
tarkibini shakllantirish va u n d a o 'zin in g qay darajada ishtirok etishini 
belgilab olish d an iboratdir.
O 'z ishini to 'g 'r i tashkil qilish tad b irk o rlik n in g asosiy o m il- 
larid an h isob lan adi. S huning u c h u n h a m tad b irk o r bu fe n o m e n n i 
hosil qiluvchi b arc h a qism larni h a r to m o n lam a e’tiboiga olishi kerak. 
T a d b irk o r fao liy atin in g bu jih a tla rin i o 'rg a n is h d a u n in g faoliyati 
jarayonini kuzatish alohida aham iyat kasb etadi. B unda tadbirkorning 
asosiy h arak atlari ketm a-ketligi q u yid ag ich a b o 'lish i m um kin :
— b irin c h id a n , biznes g 'o y asin i ishlab c h iq ish ;
— ik k in c h id a n , ish b ila rm o n lik m u h itin i c h u q u r o 'r g a n ib
ch iq ish ;
— u c h in c h id a n , tad b irk o rn in g iq tiso d iy m an fa ati b ilan biznes 
g 'o y a sin in g o 'z a r o to 'g 'ri kelishi, tad b irk o rlik g 'o y asi bilan ta d b ir­
korlik m u h itin in g o 'z a ro m uvofiqligi;
— to 'r tin c h id a n , g 'o y a n i am alg a o sh irish u c h u n z a ru r k a p ita l 
h a jm in i belgilab o lish ;
— b e s h in c h id a n , b izn es g 'o y a n i a m a lg a o sh irish u c h u n z a ru r 
k o rx o n a yoki ta s h k ilo tn i tarkib to p tirish .
H a r b ir ta d b irk o rlik faoliy atin in g aso sin i m a ’lum b ir g 'o y a
tashkil etadi. B u g 'o y a la r oddiyligi b ilan ajralib tu rad i: k im d ir


tovarni y a n g ic h a jildlash g 'oy asin i berad i, b o zo rd a m avjud tovarg a 
yangiliklar k iritad i va shu aso sid a u n g a talab darajasini o sh irish g a
harakat qiladi va hokazo.
Ish b ila rm o n lik g'o y asi k o 'p in c h a o 'z p rofessional fao liy atid a
m ustaqillikka erishish va q o 'sh im c h a foyda olish ishtiyoqida b o 'lg an
kishilarda pay do b o'lad i. B uning u c h u n kishi iqtisodiy jara y o n la rn i 
h a r to m o n la m a tahlil qilib, u n d ag i m av ju d e tish m o v c h ilik la rn i 
aniqlab , u n g a o 'z faoliyatini y o 'n a ltirish i lozim .
A gar ta d b irk o rd a o 'z b izn esin i tash k il qilish yu zasid an b iro r- 
b ir g 'o y a m avjud b o 'lsa , u h o ld a u ish b ilarm o n lik m u h itin i o 'z
g 'o y asi va iq tiso d iy m an faati b ilan m u ta n o sib lik darajasin i ta h lil 
qilishi kerak. A w alo , tadbirkor m a ’lu m m u h itd a aniq g'oyani am alga 
osh irish sh a k lin i belgilab olishi kerak. B u n day sh a k lla rn in g tu ri 
ju d a xilm a-xildir. Tadbirkorlik vazifalari yakka holda va guruh b o 'lib
am alga oshirilishi m um kin. Q anday shakllam i tanlash g'oyaga h a m d a
tadbirkorlik m uh itig a bog'liqdir.
T a d b irk o rlik m u h iti va g 'o y a sin i h a r to m o n la m a tah lil qilish 
shu g 'o y a n i a m alg a oshirish u c h u n z a ru r kapital m iq d o rin i belgilab 
olishga y o rd am beradi. B u n d a tad b irk o r b a n k yoki b iz n e s-fo n d d a n
kredit o lish i u c h u n b izn e s-re ja yoki tex n ik -iq tiso d iy asosni (TLA) 
ishlab chiq ishiga to 'g 'ri keladi.
B iznes-rejada tadbirkor ishbilarm onlik g'oyasiga tayangan holda 
to var yoki x iz m a tla r ishlab c h iq a rish u c h u n z a ru r s h a rt-s h a ro it- 
larni am alga oshirishning barcha xarajatlari qancha qiym atni tashkil 
e tishini aks e ttira d i. U sh b u h o ld a g ap b irlam ch i kapital h a jm in i 
belgilash, tadbirkorlik g'oyasini am alga oshirish u c h u n jalb qilinishi 
lozim b o 'lg a n m oliyaviy resurslarni a n iq lash h a q id a k etm o q d a.
T a d b irk o rlik g 'o y a sin i m a ’lu m b ir m u h itd a am alga o sh irish
m um kinligi a n iq la n ib , ishni tashkil etish b o 'y ic h a z a ru r m oliyaviy 
m a b la g 'la rn i o lish m an b a i ta n la n g a n d a n k eyin ta d b ir k o r o 'z
faoliyatini u c h y o 'n a lish g a q a ra tm o g 'i lo zim . Y a ’ni:

Download 4,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish