‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

ll.2.2-rasm.
Oilaviy tadbirkorlikning vazifalari1.
1 
S.K. Salayev, N.B. Fayzullayev, B.U. Tadjiyev.
0 ‘zbekistonda oilaviy 
tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirish yo'nalishlari. — Т.: «Fan va 
texnologiya», 2011. — 25-bet.

---

Shuningdek, oilaviy tadbirkorlikning iqtisodiy vazifalaridan 
tashqari ijtim oiy vazifalari ham mavjud. Xususan:
1) Ijtim oiy keskinlikni yum shatadi va b ozor m unosabatlarini 
dem okratlashtiradi.
2) Yirik biznesdagiga nisbatan ish o 'rin larin i yaratish qariyb 
o ‘n m arta arzon bo'lganligidan kam bag'allikka qarshi kurash va 
ishsizlik darajasini kamaytirish maqsadida yangi ish o'rinlari manbai 
hisoblanadi.
3) Oilaviy tadbirkorlikning m uhim roli — bu ish beruvchi- 
larning ko'p gina toifalari to m o n id an ijtim oiy ishlab chiqarish 
jarayonida kam foydalaniladigan pensioner, talaba va o ‘quvchi, 
nogironlar kabi m ehnat resurslarini m eh n at faoliyatiga faol jalb 
qiladi.
4) Oilaviy tadbirkorlik ijtim oiy-m ehnat m unosabatlari sohasida 
dem okratiyani kengaytirishga im kon beradi. Iqtisodiy faoliyatda 
tadbirkor yoki vollanm a ishchi m aqom ini tanlashga imkon beradi.
Islohotlarning muvaffaqiyatli am alga oshirilishi k o 'p in ch a , 
fuqarolarning jam iyatda am alga oshirilayotgan ijtim oiy-iqtisodiy 
islohotlarning yo'nalishlari, m e’yorlari va qadriyatlar haqidagi 
tasawurlariga bog'liq.
M a’lum ki, har qanday m am lakat fuqarolarining m entaliteti 
tadbirkorlik munosabatlariga ham bevosita ta ’sir ko'rsatadi. Oilaviy 
tadbirkorlik rivojlanishiga mentalitetning ta ’sirini o'rganar ekanmiz, 
0 ‘zbekistonda uning quyidagicha namoyon bo'lishiga amin bo‘lamiz:
1. Milliy m entalitet oilaviy korxonaning tashqi institusional 
m uhitiga jiddiy shakllantiruvchi ta 'sir ko‘rsatadi.
2. Oilaviy biznes korxonalarida m e h n at m unosabatlari oilaviy 
m u n o sa b a tla rd a «rollarning» q a n d ay ta q sim la n ish i h aqidagi 
a n ’anaviy qarashlar asosida quriladi.
M entalitetning ta ’siri oilaviy korxonada ichki m eh n at m u n o ­
sabatlarini qurishda ham o ‘z t a ’sirini k o 'rsatad i. O 'zb ek isto n
iqtisodiyotida zam onaviy oilaviy tadbirkorlik korxonasini o d atd a 
erkak kishi (oila boshlig'i) boshqaradi va moliyaviy hisob, nazorat 
ayol kishi tom o n id an boshqariladi.
Respublikam izda oilaviy biznes uchun xos b o 'lm ag an xusu- 
siyatlaiga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: qarindoshlar o'rtasida

---

iqtisodiy m unosabatlarni huquqiy m ustahkam langanligi, lavozim 
(tadbirkorlik) majburiyatlari bilan oilaviy m ajburiyatlar o'rtasidagi 
«chegara«ning aniq qo'yilganligi, ayollarning biznesga aralashuv 
darajasining yuqoriligi.
0 ‘zbekiston R espublikasida oila institutining holati, bugungi 
kunda uning rivojlanishida hal qilinishi lozim bo 'lg an ijtim oiy- 
iqtisodiy va ahloqiy-ruhiy nuqsonlar borligidan dalolat beradi. 
Jum ladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'm itasining 
m a ’lum otlariga k o 'ra, 2010-yilda respublikam izda 285,4 m ingta 
nikohga qariyb 19,0 m ingta ajralishlar to 'g ‘ri kelgan, y a ’ni 6.5 
foiz oilalar barbod b o 'lg a n 1. Albatta, bu ko'rsatkich boshqa m am - 
lakatlardagiga qaraganda ancha kam hisoblanadi va respublikamizda 
oila institutining nisbatan mustahkam ligidan darak beradi. Chunki, 
Rossiya Federasiyasida 2003-yilda 1091,8 ming nikohga 798,8 ming 
ajralish to 'g 'ri kelgan yoki m azkur m anilakatdagi 73,1 foiz oilalar 
barbod bo'lgan2.
Bu esa istiqbolda jam iyatn ing m uhim b o 'g 'in i bo 'lg an oila 
in s titu tin i riv o jlan tirish d a m a h alla fu q a ro la r y ig 'in i, «Oila» 
respublika ilm iy-am aliy m arkazi kabi ja m o atch ilik tashkilotlari 
rivojlanishini yanada kuchaytirishni taqozo etadi.
B M T m a’lum otlariga ko 'ra, kichik korxona, m ikrofirm a va 
oilaviy tadbirkorlik subyektlari du n y o n in g 50 foiz m eh n atg a 
layoqatli aholisi u ch u n asosiy ish beruvchi hisoblanadi, m asalan 
A Q S hda kichik korxonalar 60 foiz yangi ish o 'rin larin i yaratadi. 
R espublikam izda ham bu ko'rsatkich 2010 yil yakunlariga ko 'ra 
qariyb 50 foizdan ortiq ish o 'rin KBXT subyektlari to m o n id an
yaratilgan. Jah o n m oliyaviy-iqtisodiy inqirozi sh aro itid a ham
ishsizlik m u am m o si k o 'p g in a rivojlangan va rivojlanayotgan 
davlatlarda KBXT subyektlari to m o nidan echilgan.
B M T va X alqaro M eh n at Tashkiloti (X M T ) kabi xalqaro 
tashkilotlar tom o n id an kichik, shu ju m lad an , oilaviy tadbirkorlik 
kam bag'allikka qarshi kurashning strategik yo'n alish laridan biri 
sifatida qaraladi. 2003-yilda bo'lib o'tgan X M T ning 91-sessiyasida
1 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi m a’lumotlari.
2 Российский статистический ежегодник. 2004. С. 123.

---

X alqaro m ehnat byurosi bosh direktorining m a’ruzasida «M ehnat 
qashshoqlikka qarshi kurash vositasi», tadbirkorlik kam bag‘allikni 
engishning m u h im vositasi, ijtim oiy keskinlikni yum shatishning 
asosiy quroli sifatida qaraladi'.
X M T ning 91-sessiyasidagi yuqoridagi nom i tilga olingan 
m a ’mzada keltirilgan takliflami respublikamiz amaliyotiga moslagan 
holda, bir qator ijtimoiy m uam m olarni keskinligini kam aytirishga 
im kon bem vchi, oilaviy tadbirkorlikning raqobatbardoshligini 
q o'llab-quw atlovchi quyidagi taklif va tavsiyalarni berish m um kin:
— m ahalliy ishlab chiqaruvchilar raqobat afzalliklarini osh i­
rish, davlat va munisipial m ulkdan foydalanish bo'yicha im tiyozlar 
berish, ish beruvchi tadbirkorlar uchun soliq preferensiyalarini 
taqdim etish, kreditlashning imtiyozli shartlari, kredit oluvchi- 
lam ing xarajatlarining bir qism ini subsidiyalash va h.k.
— om m aviy axborot vositalarini tadbirkorlik tashabbuslarini 
rivojlanish m uam m osiga yan ada kengroq jalb qilish, ta d b ir- 
korlikning ijobiy qiyofasini, oilaviy tadbirkorlikning ja m iy at va 
davlatning rivojidagi tutgan o 'm in i yoritishga bag'ishlangan ijtimoiy 
reklam a roliklarini kuchaytirish, «o'z kelajagingni o 'zin g qur» 
ruknida tele va radioeshittirishlami ko'paytirish, tadbirkorlik tashab­
buslarini OAVda om m aviy targ'ib qilish;
— m intaqalar aholisi u ch u n o 'z xususiy biznesini yuritish 
m asalalari bo 'y ich a doim iy «ishonch telefonlari«ni tashkil qilish.
Xulosa qilib aytganda, respublikam izda oilaviy tadbirkorlikni 
rivojlantirilishi bir qator vazifalarni hal etishda qo 'l keladi. Xusu- 
san, m am lakatim izda am alga oshirilayotgan bozor iqtisodiyoti 
islohotlari sharoitida m ulkdorlarsinfining kengayishiga qulay shart- 
sh aro it yaratadi. S huningdek, aholi bandligini ta ’m inlash va 
farovonligini yuksaltirishdek zalvorli yum ushlarni oddiy mexa- 
nizm lar asosida hal etish m um kin bo'ladi. Qolaversa, uzo q yillik 
qadriyailarim iz, milliy a n ’analarim izning ham izchil rivojlanishini 
ta’minlaydi.
1 «M ehnat qashshoqlikka qarshi kurash vositasi sifatida» nomli xalqaro 
mehnat byurosi Direktorining 2003-yildagi m a’ruzasi / / www.iCo.ru.

---

11.3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 
iqtisodiyot tarm oklarida rivojlantirish m asalalari
Respublikam izning iqtisodiy taraqqiyoti, iqtisodiy mustaqilligi, 
xalqining faravon turm ush darajasi, qolaversa m ehnat resurslarining 
ish bilan bandlik darajasi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 
rivoji bilan bog'liqdir. Bu holat esa korxonalarning iqtisodiy erkinligini 
rag'batlantirish darajasining rivojlanishi bilan tavsiflanadi.
Istiqbolda iqtisodiyot tarmoqlarida ham o'zgarishlar yuzaga keladi. 
Bu holat ham kichik tadbirkorlikning rivojlanishi asosida ro'y beradi.