‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

3 .4 .1-rasm.
K ichik biznes va ta d b irk o rlik k o rx o n a la ri b o sh q aru v in in g
tashkiliy tuzilm asi

---

A gar rah b arlik to 'la q o n li b o 'lib , quyi o rgan quyi faoliyatga 
d o ir b a rc h a m asalalarg a d a x ld o r b o 'lsa , u h o ld a bu xildagi a lo q a
chizi qli rasm iy alo q a deb ataladi.
A gar rah b a rlik c h e k la n g a n b o ‘lib, quyi o rg an faoliyatiga d o ir 
m asalalarg a d a x ld o r b o 'lsa , u h o ld a bu xildagi aloqa fu n k sio n a l 
rasm iy aloqa deb ataladi.
O r g a n la r o ‘r ta s id a v e rtik a l a lo q a d a n ta s h q a ri g o r iz o n ta l 
a lo q a la r h a m m avjud b o 'lib , u lar m u v o fiq la sh tirish , u y g 'u n la s h - 
tirish va h am k o rlik qilish tarzidagi alo q alard ir.
B o sh qaruv tark ib id a rasm iy a lo q a la r asosiy o 'rin n i egallaydi. 
Lekin n o rasm iy a lo q a lar h a m m u h im a h a m iy atg a ega. B a ’zan u lar 
tash k ilo tn in g ishini y o ‘lga q o ‘yish da h al qilu v ch i a h a m iy atg a ega. 
N o ra s m iy a lo q a la r tu rlic h a b o 'lis h i m u m k in . B ular ju m la s ig a
k o rx o n ad ag i q a rin d o sh lik alo q alari, u n d a tarkib to p g an u m u m iy
m a n fa a tla r, m a sa la n , kasb lar, q iz iq ish la r, sp o rt b ila n s h u g 'u l- 
lan ish yoki d o 's to n a m u n o sa b a tla r k iradi.
N o ra s m iy alo q a larg a h a m e ’tib o r berish kerak. C h u n k i:
— norasm iy alo q alar rasm iy tark ib n in g b arch a b o ‘g‘inlari b ila n
b o g 'la n g a n b o 'la d i;
— q a to r m u n o sa b a tla r ish d a n ta s h q a rid a p a y d o b o 'la d i va 
k o rx o n an in g b a rc h a ishiga t a ’sir k o 'rs a ta d i;
— n o rasm iy tiz im k o 'p g in a k o 'rsa tk ic h la ri b o 'y ic h a k o rx o n a
faoliyatining sam arali tashkil qilinishig a im k o n beradi.
A m m o n o rasm iy a lo q a larn in g salbiy jih a tla ri h am y o 'q em as. 
E h tiy o tk o rlik , sezgirlik y o 'q b o 'lg a n jo y d a g u ru h b o zlik , m ah a lliy - 
ch ilik , q a rin d o s h -u ru g 'c h ilik va sh u n g a o 'x s h a sh k o 'rin is h la r 
paydo b o 'lish i m u m k in .
C hiziqli (p o g 'o n a li) tuzilm a. C h iz iq li (p o g 'o n a li) tark ib b o s h ­
qaruv tarkibining eng sodd a turi h iso b lan ad i. B unda boshqaruvnin g 
h a m m a vazifalari k o rx o n a rah b a ri q o 'lid a to 'p la n ib , b a rc h a quyi 
ra h b a rla r va ish lab c h iq a rish y ach ey k alari u n ga b o 'y s u n a d i. H a r
b ir r a h b a r o 'z ig a ish o n ib to p sh irilg a n b o 'lin m a fao liy atini yak k a- 
b oshch ilik asosida b oshqarad i va z a ru r q arorlarni m ustaqil ravishda 
qabul qiladi.
B o 'y su n u v c h i x o d im la r fa q a t b e v o sita ra h b a rla rin in g fa r- 
m oyishlarini bajaradilar. Y uqori turuvchi rah b ar xodim larga bevosita

---

boshlig‘ini «chetlab» m u rojaat qilm asligi kerak. M asalan , k orxona 
direktori sex b o sh lig 'in i chetlab m asterg a buyruq berm asligi kerak.
C hiziqli tark ib n in g o 'z ig a xos ijobiy va salbiy to m o n lari bor.
C hiziqli tark ib n in g ijobiy to m o n lari:
— o 'z a ro zid, ch alk ash to p sh iriq la r b erilish h o llarin i kam ay- 
tiradi:
— yak kab oshchilik va shaxsiy javo b garlik m u sta h k a m lan a d i;
— bu tark ib o d d iy , puxta va tejam lid ir;
— b o sq ic h la r soni kam b o 'la d i;
— bo sh q arilu v ch i obyekt ishiga kam kishi a ralash ad i;
— v azifalar tez hal etiladi;
— b u tu n tizim sam arali ishlaydi;
— x o d im la r faq at o 'z rah b arig a h iso b o t b eradilar.
C h iziq li tark ib n in g salbiy to m o n lari:
— b un day tarkib oddiy m asalalam i hal etishga m o'ljallanganligi 
sababli u n in g borasid a kom pleks m asalalarini hal etish a n c h a qiyin 
kechadi;
— b u n d a y s h a ro itd a ra h b a rla r k o 'p ro q te z k o r ish la r bilan
ban d b o 'lib , strategik m u am m o larn i e ’tibo rd an ch etd a qoldiradilar;
— b u n d a y bosh q aru v sh a ro itid a b u y ruq b ozlik va rasm iy atch i- 
likning paydo b o 'lish xavfi kuchli b o 'la d i, bunga sabab, tark ib n in g
h a r b ir b o 'g 'in id a ra h b a r o 'z lavozim i b o 'y ic h a farm oyish berish 
huquqiga ega bo'lishidir.
B o sh q aru v n in g chiziqli tarkibi u n c h a m u rakkab b o 'lm a g a n
ishlab chiqarish sharoitida ijrochilarning vazifalari oddiy, buyruq va 
axbo ro tlar hajm i kam b o 'lg an d a o 'z in i oqlashi m um kin. Ishlab 
chiqarish to b ora m urakkablashib, ish k o 'lam in in g kengayib borishi 
boshqaruv vazifalarini tabaqalashtirishni talab etadi, chiziqli tar­
kibning o'm iga chiziqli-shtabli taridbning vujudga kelishini taqozo etadi.
Chiziqli shtabli