‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

4.4. l-rasm.
Marketing dasturi majmui.
Firm a turli m arketing dasturlarini ishlab chiqadi, y o ‘nalishiga 
qarab m arketing dasturi yuqori va pastki b o ‘g ‘inga m o ‘ljallangan 
b o 'lish i m um kin. Agar dastu r yuqori b o ‘g ‘in uch u n b o 'lsa, u 
qisqa va aniq tuzilgan bo'lishi lozim. Chunki unda m uhim tom onlari

---

ajratib ko‘rsatiladi, pastki b o 'g 'in uchun tuzilgan dasturlarda esa 
har bir savol yoritib beriladi.
M uddatiga ko'ra, m arketing dasturlari qisqa, o ‘rta va uzoq 
muddatli turlarga bo'linadi. Ayrim firm alar esa ikki yoqlam a dastur 
tuzadilar, ya’ni uzoq va qisqa m uddatli dasturlar.
Q am rab olinayotgan vazifasiga ko‘ra, oddiy yoki m aqsadli 
m arketing dasturlar iga bo'linadi.
O ddiy m arketing dasturlari firm aning ishlab chiqarish, sotish 
faoliyati bilan barcha masalalami hal etishga yo‘naltiriladi. Maqsadli 
dasturda esa yangi m ahsulot ishlab chiqarish yoki segm entni 
o ‘zlashtirish, firm a siyosatini rag‘b atlan tirish sam aradorligini 
oshirish kabi m uhim vazifalarni amalga oshirishga qaratiladi.
O b’ektiga bog‘liqligiga ko‘ra, marketing dasturlari m ahsulotlar 
va ishlab chiqarish bo'lim i bo‘yicha boMinadi.
M ahsulot bo'yicha m arketing quyidagi maqsadlarga ega:
• m ahsu lo tn in g o ptim al tex n ik -iq tiso d iy k o 'rsa tk ic h larin i 
ishlab chiqish;
• m ahsulotni ishlab chiqish va sotish sam aradorligining ko ‘p 
variantli hisob-kitobini o'tkazish;
• yangi (takom illashgan) tovar ishlab chiqarish rentabelligi 
va zarurligini asoslash;
• ishlab chiqarilayotgan m ahsulot hajm ini natural va qiym at 
birligida belgilash;
• iste’m olchilarning maqsadli bozorda ko'zlagan m aqsadlarini 
hisobga olgan holda, har bir tovar bo 'y ich a sifat ko'rsatkichlarini 
o 'rn a tish ;
• h ar b ir m ahsulotni integral baholash (xarajatlari, narx va 
foydani solishtirish);
• m aqsadli bozorda raqiblarning mavjud o ‘xshash tovarlarini 
hisobga olgan holda, h ar bir tovar b o 'y ich a raqobatbardoshlik 
darajasini hisoblash.
Ishlab chiqarish bo'lim i b o 'y ich a m arketing dasturi quyidagi 
maqsadlarga ega:
• tovarlar siyosatini hisobga olgan holda chiqarilayotgan m ah­
sulotning zaruriy nom enklaturasini aniqlash;

---

• innovatsiya bo'yicha qarom i asoslash;
• chiqarilayotgan m ahsulot sifati va texnik darajasini oshirish 
b o 'y ich a qaror qabul qilish;
• tovar ishlab chiqarish tuzilishida har bir m ahsulot ulushini 
o 'rn a tish ;
• ishlab chiqarishning ustuvor yo'nalishlari b o 'yicha xarajat- 
larning um um iy hajm i va tuzilishini hisoblash;
• m oliyalashtirish m anbalarini topish;
• ishlab chiqarishni m oddiy va m ehnat resurslari bilan ta ’m in ­
lash;
• ishlab chiqarish va m uom ala xarajatlarini hisoblash;
• ishlab chiqarish samaradorligini aniqlash va foydani bashorat 
qilish.
Ishlab chiqarish bo'lim i b o 'yich a m arketing dasturi firm aning 
to 'liq ichki rejalashtirish va ishlab chiqarish rejasini hisobga oluvchi 
optimallashtirilgan ko'rsatkichlam i o 'z ichiga olishi lozim. Shunday 
qilib, ishlab chiqarish bo 'y ich a m arketing dasturi ishlab chiqarish 
b o 'lim in in g xo'jalik faoliyatining jam i ko'rsatkichlari to 'p lam in i 
tahlili asosida ishlab chiqilgan asosiy hujjat hisoblanadi.
M arketing dasturlarini ishlab chiqishda m aqsadli yondashish 
uslubiga asosan korxonaning m o'ljallangan m aqsadiga erishish va 
uning bajarilishini n azorat qilish resurslari va tadbirlari tizim i 
shakllantiriladi.
Korxona (firm a)ning m arketing dasturi (biznes rejasi) tarkibi 
quyidagicha:
1. Korxonaning im koniyatlari tahlili (holatli tahlil).
Faoliyati, shart-sharoitlari resurslari, samarali natijaga erishish
yo'nalishlari. K orxonaning ichki va tashqi m uhitlarini solishtirish.
2. Rivojlanish m aqsadlarini aniqlash.(M arketing sintezi).
Ishlab chiqarish va ijtim oiy rivojlanishning ustuvor m aqsadlari
va bozorda foydaga erishish yo'llarini aniqlash.
3. Strategiyani ishlab chiqish.
Korxonaning m oddiy, m ehnat va moliya resurslaridan samarali 
foydalanishni ko'zlagan uzoq m uddatli m aqsadni aniqlash (bozor 
segmentlari, m arketing vositasi, bozorga kirish vaqti va boshqalarni 
tanlash).

---

4. Rejani ishlab chiqish.
Ishlab chiqarish, moliya, baho, kadrlar, reklama, sotish va bosh- 
qalami amalga oshirish xarajatlari va natijalarini rejalashtirish tizimi.
5. N azorat qilish.
Strategik nazorat (tanlangan tam oyilning aniq bozor holatiga 
to ‘g ‘ri kelishi). Yillik nazorat (rejadagi tadbirlar va xarajatlarning 
bajarilishi), foyda olish darajasi nazorati.
Qisqa xulosalar
M arketing ehtiyoj va m uhtojlikni ayriboshlash orqali q ondi- 
rishga qaratilgan inson faoliyatining turidir.
M arketing firm ani uzoq m uddatli, yuqori darajali foyda olishi 
niyatida faqat iste’molchiga qaratilgan maqsadli ishlab chiqarish va 
sotish faoliyati hisoblanadi.
Bozorni o'rgan ish , bilish va ishlab chiqarishni boshqarish 
bugungi kunga kelib, har bir tadbirkorning eng asosiy vazifalaridan 
b in b o'lib qolm oqda. M am lakatim iz bozor iqtisodiyotiga o 'tish
m unosabati bilan tadbirkorlikka keng yo 'l ochib berilganligi, 
yurtimizda faoliyat ko'rsatayotgan ko'plab firma va korxona uchun, 
ishlab chiqarishni boshqarish, m ahsulot sotish yo'llarini, m aqsad 
va vazifalarini m arketing asosida tashkil etish uchun sh aroitlar 
yaratildi.