‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

K IC H IK B I Z N E S VA T A D B IR K O R L IK
П Т К П Л
 
F A O L IY A T IN I T A S H K I L E T I S H VA
л и п и п
 
B O S H Q A R I S H ___________________________
3.1. Kichik biznes va tadbirkorlik korxonalarini tashkil 
etish va davlat ro ‘yxatidan o ‘tkazish tartibi
K ic h ik b izn es va tad b irk o rlik k o rx o n ala rin i tashkil etish b ir 
n echa b osqichdan iborat. U shbu bosqichJam ing ketm a-ketligi 3.1.1- 
rasm da aks ettirilgan.
T a ’s i s c h il a r
ta r k ib in i 
an iq lash va 
t a ’sis h u jja t- 
larin i ishlab 
c h iq is h
Korxonani tashkil 
etish va uning 
faoliyati haqida 
t a ’sisc h ila r 
to m o n id a n
shartnom a tuzish
Korxona ni- 
zomini tas- 
diqlash va 
bayonnom ani 
rasmiylash­
tirish
Bankda
vaqtincha
h iso b
ra q a m in i
o c h is h
K o rx o n a n i
ro 'y x a td a n
o 'tk a z is h
D a v la t rees- 
triga kiritish 
u c h u n k o rx o n a 
h a q id a g i 
m a ’lu m o tla r n i 
ta y y o rla sh
K orxona 
ish ti ro k c h ilari 
o m o n a lla r in i 
bankka to'Ia 
k iritis h
Bankda
vaqtincha
h is o b
r a q a m in i
o c liis h
K o rx o n a n i 
tu m a n soliq 
in sp ek - 
tsiyasida 
ro 'y x a td a n
o 'tk a z is h
D u m a lo q
m u h r va b u r- 
chakli sh tam p
tayyorlashga 
rux satn o m a 
olish va ularni 
ta y y o rla sh
3 . 1. J-rasm.
K ichik biznes va ta d b irk o rlik k o rx o n alarin i 
tash k il etish b osqichi.
Y angi k o rx o n an i tashkil q ilish d a t a ’sisch ilar tarkibi belgilanib, 
t a ’sis h u jja tla ri, y a ’ni k o rx o n a N iz o m i, k o rx o n an i tashkil e tish
h a q id a g i t a ’sisc h ila r sh a rtn o m a si va b o sh q a m e ’yoriy h u jja tla r 
ishlab c h iq ila d i. S h u b ilan b ir q a to rd a k o rx o n a rahbari va taftish
ko m issiy asi raisini tay in la sh h a q id a ish tiro k c h ila r m ajlisining 1- 
sonli b a y o n n o m a si rasm iylashtiriladi. S o 'n g ra bankda v a q tin ch alik
h iso b raq a m i o c h ila d i. Bu h iso b raq a m ig a k o rxona r o ‘y x a td a n

---

o 'tg a n d a n keyin 30 kun ich id a N iz o m k a p ita lin in g 50 foizi kelib 
tush ish i lozim . K eyin k orxona t a ’sis etilgan jo y id ag i m ah alliy
h u k u m at ido ralari to m o n id a n davlat r o ‘y x a tid a n o ‘tad i.
B irja, a u d ito rlik firm a la ri va c h e t el s a rm o y a sig a ega k o r ­
x o n a la r esa 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si A d liy a v a z irlig id a r o 'y ­
x a td a n o ‘ta d i. K o rx o n a n i d a v la t r o ‘y x a tid a n o 'tk a z is h u c h u n
r o 'y x a td a n o ‘tk a z u v c h i v a k o la tli o rg a n la rg a q u y id a g i h u jja tla r 
ta q d im etilad i:
• k o rx o n an i ro 'y x a td a n o 'tk a z ish to 'g 'ris id a ta ’sisc h ila m in g
arizasi;
• n o ta ria l id o ra lari to m o n id a n ta s d iq la n g a n ikki nu sx ad ag i 
t a ’sis h u jja tla ri (k o rx o n a N iz o m i, k o rx o n a n in g t a ’sis s h a rtn o -
m asi);
• k o rx o n a m an z ilin i tasdiqlovchi hujjat;
• davlat bojini to 'lag an lig i to 'g 'ris id a b a n k d a n b erilg an hujjat;
• h o k im iy atn in g vakolatli org an lari to m o n id a n k o rx o n an in g
n o m la n ish i to 'g 'ris id a berilgan gu v o h n o m a;
• m u h r va ta m g 'a n in g u ch nusxadagi n a m u n a si.
Yangi korxonani tashkil etishda q o n u n to m o n id a n belgilangan 
tartibning buzilishi yoki un in g ta ’sis hujjatlarining q o n u n talablariga 
m os kelm asligi davlat ro 'y x atid an o 'tk a z is h n in g rad etilish ig a olib 
keladi.
K o rx o n an i davlat ro 'y x a tid a n o 'tk a z is h n i rad etish sabablari 
a s o s la n m a g a n b o 'l s a , yoki k o rx o n a n i r o 'y x a td a n o 't k a z i s h
belgilangan m u d d atla rd a am alga oshirilm asa, sudga m u ro ja at etish 
m umkin.
K o rx o n a m ah alliy h o k im iy at va b o sh q aru v id o ra larig a z a ru r 
hujjatlarni ilova qilib, a riza to p sh irg an p a y td a n b o sh la b , 7 ish 
k u n id an 30 ish k u n ig ac h a b o 'lg a n m u d d a td a davlat ro 'y x a tid a n
o 'tk a z ilish i kerak. K o rx o n a n in g davlat ro 'y x a tid a n o 'tk az ilg a n lig i 
to 'g 'ris id a g i m a ’lu m o tla r O 'z b e k isto n R espublikasi yago na dav lat 
reestriga k iritish u c h u n 10 k u n m u d d a t ich id a D av lat statistik a 
q o 'm ita sig a xab ar qilinadi. K orxona davlat ro 'y x atid an o 'tk a z ilg a n
ku n d a n b o sh lab tashkil etilg an h iso b lan ad i.
D a v la t ro 'y x a tid a n o 'tk a z ilg a n k orx o n ag a: h o k im iy a tn in g
k orxonani davlat ro 'y x atid an o'tkazilganligi to 'g 'risid a g i q a ro rid an

---

k o 'c h irm a n usxasi, h o k im iy at ro 'y x a tid a n o 'tk a z ilg a n va tasd iq - 
langan k o rx o n a N iz o m i h a m d a k o rx o n an in g ro 'y x a td a n o 't k a ­
zilganligi to 'g 'risid a g i davlat orderi to p sh iriladi.
D avlat ro 'y x a tid a n o 'tk azilg an va tadbirkorlik faoliyatiga ruxsat 
e tilg a n d a n s o 'n g k o rx o n a rah bariy ati:
• d u m a lo q m u h r va ta m g 'a g a b u y u rtm a berishi;
• ban k da hisobvara g 'i ochishi;
• soliq insp ek siy asid an ro 'y x a td a n o 'tk a z is h i;
• a h o lin i ijtim o iy h im o y a la sh fo n d id a n ro 'y x a td a n o 'tk a z is h i;
• b an d lik m a rk a z id a n ro 'y x a td a n o 'tk a z ish i kerak.
D um alo q m u h r va tam g 'a n i tayyorlatishga buyurtm a b erishdan 
o ld in k o rx o n a rah b ari k o rx o n a jo y lash g an tu m a n d a g i ichki ishlar 
b o 'lim i, k o rxonaning ro 'y x atd an o'tkazilganligi haqidagi hokim iyat 
q a ro rid an k o 'c h irm a , h o k im iy at tasd iq lag an ikki nusx ad ag i m u h r 
va tam g 'a ch izm alarini taqdim etishi kerak.
Ich k i ishlar b o 'lim i ru x satni a lo h id a xat k o 'rin is h id a beradi. 
C h iz m a la r esa kerakli yozu v lar b ilan m a ’q u lla n a d i va m u h r b ilan
tasdiqlanadi. B an k d a hisob raqam i o ch ish u c h u n quyidagi hujjatlar 
taqdim etiladi:
• ko rxo na ra h b a rin in g arizasi;
• h o k im iy at tasd iq la g a n t a ’sis hu jjatlari;
• n o tariu s tasd iq la g a n im z o n a m u n a la ri;
• m u h r va ta m g 'a b ila n ta sd iq la n g a n k arto c h k ala r;
• h o k im iy a tn in g m ah alliy kengashi k o rx o n an i d a v la t ro 'y x a ­
tid a n o 'tk a z ilg a n lig i haqidagi q a ro rid a n k o 'c h irm a yoki n o tariu s 
tasd iq lag an m a ’lu m o tn o m a ;
• soliq o ig an id an ro 'yx atd an o'tganligi haqidagi m a ’lu m otn om a.
S h u n d a n s o 'n g b a n k m u assa sasi a riz a c h ig a h is o b raq am i
o c h a d i, u n in g raq a m in i k o rx o n a N iz o m in in g asl n usxasiga yozadi 
va b o sh h is o b c h in in g im z o si q o 'y ilib , b a n k n in g gerbli m u h ri 
bosiladi.
D a v la t r o 'y x a tid a n o 't g a n d a n k e y in b a r c h a ta b d ir k o rlik
subyektlari so liq o rg an ig a ro 'y x a t (id en tifik asiy a) raq a m i olish 
u c h u n davlat ro 'y x a tid a n o 'tg a n v a q td a n e ’tib o ra n 10 k u n m obay- 
nida m urojaat etish lari lozim .

---

Soliq t o ‘lo v ch in in g identifikasiya raqam i soliq to 'lo v c h ila r va 
y u rid ik shax slarg a soliq o rg an i to m o n id a n x o 'ja lik y u ritu v c h i 
su b y e k tla m i ro 'y x a td a n o 'tis h sh ak lin i to 'ld irg a n m a ’lu m o tla r 
asosida beriladi.
D avlat soliq inspeksiyasida tadbirkorlik subyektlarini ro 'y x atd an
o 'tk a z ish b ir m a rta a m alg a o sh irilad i va tad b irk o rlik fao liy atin i 
to 'x ta sh i m u n o sa b a ti b ila n g in a b e k o r qilinad i.
T adbirkorlik subyektlari o 'z identifikasiya raqam ini O 'zb ek isto
n R espublikasi Soliq K odeksiga m uv o fiq q o 'lla n ila d ig a n b a rc h a
h u jjatlard a k o 'rsa tis h i shart.
Y angi k o rx o n an i tash k il e tish n in g yakunlovchi b o sq ic h id a
ish tiro k c h ila r o 'z o m o n a tla rin i to 'la lig ic h a k irita d ila r (ro 'y x a td a n
o 'tg a n d a n keyin b ir yild an k ech ik m aslik kerak), b a n k d a d o im iy
hisob raq a m in i o c h a d ila r, ko rx o n a tu m a n soliq inspeksiyasid a 
ro'yxatga o lin a d i, o 'z in in g d u m alo q m u h ri va b urchakli sh ta m p ig a
ega b o 'la d i. S h u v a q td a n bosh lab , k o rx o n a m ustaqil yu rid ik shaxs 
sifatida faoliyat y urita boshlaydi.
A gar k o rx o n a ak siy a d o rlik ja m iy a ti sifa tid a sh a k lla n a y o tg a n
b o 'ls a , u n in g t a ’sisch ilari a k siy a lam i so tib olish u c h u n u n g a
o b u n a b o 'lis h i lozim . A ksiy alarni so tib olish u c h u n o b u n a o c h iq
b o 'lg a n d a ta ’s isc h ila r kelajakda aksiyalarga o b u n a b o 'lis h h a q id a
x a b a rn o m a c h iq a ra d i. X a b a rn o m a d a a k siy ad o rlik ja m iy a tin in g
p re d m e ti, m aq sa d i v a m u d d a ti, t a ’sis m ajlisin in g v aqti, N iz o m
ja m g 'a rm a s in in g h a jm i, a k siy alarn in g m iq d o ri va tu ri, u la rn in g
q iy m a ti, ak siy alarg a yozilish m u d d a ti va b o sh q a m a ’lu m o tla r 
k o 'rsatilg an b o 'la d i.
Aksiyaga o b u n a b o 'lg a n la r t a ’sis m ajlisi b o 'lg a n ku n ig a q a d a r 
a k siy a lar q iy m a tin in g 30 % ini k iritish i lo zim . A gar a k siy a la r 
ta ’sisch ilar o 'r ta s id a b o 'lin a d ig a n b o 'lsa , b adal m iqd ori 50 % dan 
kam b o 'lm a slig i lo zim . A ksiyador b a rc h a aksiyalarni a k siy ad o rlik
ja m iy a ti r o 'y x a tid a n o 'tk a z g a n d a n s o 'n g b ir y ild a n k e c h ik -
tirm a sd a n s o tib olishi lozim . S o 'n g ra t a ’sis m ajlisi o 'tk a z ila d i. U 
quyidagi m a s a la la m i hal etishi kerak:
• ak siy ad o rlik ja m iy a tin i tu zish ;
• ak siyad o rlik ja m iy a ti n izo m in i tasd iq lash ;

---

• aksiyalarga o b u n a tu g ag a n d a n s o 'n g nizo m ja m g 'a rm a s i 
m iq d o rin i an iq lash ;
• ak siy ado rlik jam iy a ti b o sh q aruv o rg a n in i saylash;
• ja m iy a tn in g faoliyat y o 'n a lish la rin i belgilash va b o sh q alar.
T a ’sis m ajlisi m uvaffaqiyatli o 'tk a z ilg a n d a n keyin yangi tashkil
e tilg a n ak siy ado rlik ja m iy a ti ro 'y x a td a n o 'tk a z ila d i va ro 'y x a td a n
o 'tk a z ilg a n ja m iy a t o 'z faoliyatini y u ritish g a kirishadi.
20 0 9 -yilda h a m ta d b irk o rla m in g o 'z ish in i tashkil e tish b ila n
b o g 'liq sarf-xarajatlarini qisqartirish ishlari davom ettirildi. M asalan:
• a r x ite k tu r a - r e ja la s h tir is h t o p s h ir iq to 'p la m la r i n i o lis h
q iy m a ti 4 b a ro b a r;
• lo y ih a -sm e ta hujjatlarini ek sp ertizad an o 'tk az ish 2,5 barob ar;
• k a d a str h u jjatlarin i rasm iy la sh tirish q iy m ati 2 b a ro b a rg a
pasaytirildi.
T ad b irk o rlik faoliyatini tashkil etishdagi ruxsat berish ja ra y o n - 
la rin in g q isq artirilish i va to 'lo v la rn in g o p tim a lla sh tirilish i b ila n
b o g 'liq ta d b irla r n a tija la rin i q u y id ag i ja d v a l orq ali y a q q o lro q
k o 'ris h m u m k in (3 .1 .1 -jad v al).
Ja d v ald a n k o 'rin a d ik i, tad b irk o rlik fao liy atin i tashkil e tish d a
ru x sat berish ja ra y o n la rin i q isq a rtirish v a to 'lo v la rn i o p tim a l- 
lashtirish tad b irlari sezilarli darajada a m a lg a oshirilgan.
M a sa la n , n o rm a tiv la r lo y ih a la rin in g ekologik ek sp ertizasin i 
o 'tk a z is h b o 'y ic h a to 'lo v m iq d o ri 75 m a rta , ekologik e k sp ertiz a
q iy m a ti 25 m a rta k a m a y tirilg a n . B u n in g n a tija s id a h a r b itta
tad b irk o rlik subyekti u c h u n o 'z fao liy atin i tashkil e tish d a u m u m iy
h o ld a 4207 m in g s o 'm m iq dorgach a m a b la g 'la m i tejash im koniyati 
pay d o b o 'ld i.
2009 d av o m id a in v en tarizasiy a n a tija sid a a n iq la n g a n qariyb 2 
m in g ta b o 's h b in o k ichik tad b irk o rlik subyek tlarig a ijaraga berildi. 
B u n d a b in o la m i ijaraga berish tariflari tad b irk o rlik subyek tlarin ing
q a y e rd a jo y lash g an i va u larn in g fao liy at tu rig a qarab 3 b a ro b a rd a n
10 b aro b arg a q a d a r k am aytirildi. S h u n in g d e k , o 'tg a n dav r m o bay - 
nida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun quyidagi 
im tiy o z va q u lay lik lar yaratildi:
— 
m a h s u lo tla m in g gigiyen ik s e rtifik a tin in g am al qilish m u d ­
d a ti ilgarigi 3 yildan en d ilik d a c h e k la n m a g a n m u d d atg a o 'tk a z ild i;

---