‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

5.3. J- ja d v a l
«Jahongir» kichik korxonasining investisiyalashtirilgan loyihalar
bo‘yicha foydalilik koeffisiyentlarining hisob-kitobi
L oyiha
K o ‘z d a tu tilg a n
x a ra ja tla r s u m ­
m a s i,m in g s o ‘m
K o 'z d a tu tilg a n
d a ro m a d la r s u m ­
m asi, m in g s o 'm
F o y d a lilik
k oeffisiyenti
R a n g la r
A
600
840
1,4
1
В
900
1305
1,45
2
V
300
390
1,3
3
G
700
770
1,1
4
D
1200
1260
1,05
5
U shbu jadv aldan ko'rinadiki, agar kichik korxona 2,5 m ln. 
so ‘mlik loyihalam i investisiyalashtirish im koniyatiga ega b o ‘lsa, 
bu m ablag'lam i А, В, V va G loyihalar uchun sarflash m aqsadga 
m uvofiq b o ‘lib, ju d a katta darom ad keltirish im koniyati b o 'lsad a, 
D loyihadan voz kechish zarurdir.
Agar foydalilik koeffisiyentiga e ’tibor berm asdan, faqat ko‘zda 
tu tilg a n d a ro m a d la rn in g m ak sim al m iq d o rla rig a k o 'r a ish 
yuritilganda D , В va V variantlar tanlangan b o ‘lardi. B unda jam i 
xarajatlar 2,4 m ln. so 'm n i tashkil etgan holda, korxona d arom ad i

---

2,955 mln. so 'm n i tashkil etardi. A gar foydalilik koeffisiyenti ni 
hisobga olib tuzilgan investisiya loyihasini am alga oshirganda, 
olinadigan darom ad hajmi 3,305 mln. so'm ni tashkil etishi m um kin 
edi.
Yuqorida ta ’kidlanganlardan tashqari, am alda bo'lishi m um kin 
b o 'lg an kom pleks loyihalarni e ’tiborga olish ham lozim . Bu h am
investisiya m ablag'larini ajratishning variantlaridan bin bo'lib, bunda 
m a’lum bir loyiha bir vaqtda boshqa bir loyiha bilan parallel am alga 
oshirilishi m um kin. M asalan, yangi sex qurilishi b utun zavodga 
xizm at qiladigan energetika yoki tozalash inshootlari rekonstruk- 
siyasi uch un m a ’lum darajada m ablag' qo'yishni talab etadi.
Bunday holda ikkala investisiya m ablag'ini sarflash loyihasining 
ham foydalilik koeffisiyentini hisoblab chiqish lozim. Bunda ushbu 
koeffisiyentlarning individual darajalariga e ’tibom i qaratish shart 
em as. M isol u ch u n , firm ada 600 m ing so 'm m ablag' sarflab, 840 
m ing so 'm d aro m ad keltiradigan loyiha bor. B unda foydalilik 
koeffisiyenti 1,4 (840/600) ni tashkil etadi. Lekin, shu bilan birga, 
firm a um um zavod xo'jaligini takom illashtirishga yana 100 m ing 
so 'm sarflashi zarur.
Bu esa darom adlilikni faqat 60 m ing so 'm m iqdoridagina 
o'sishiga olib keladi yoki boshqacha qilib aytganda, bu loyiha bo'yicha 
foydalilik koeffisiyenti 1 dan kichik b o 'lib , 0,6 (60/100) ni tashkil 
etadi. Biroq agar o 'z a ro bog'liq b o 'lg a n ushbu loyihalar b o 'y ich a 
investisiyalar m iqdori va kutilayotgan darom adlarni qo'shsak, bunda 
birinchi holatda 700 m ing so 'm (600+ 100), ikkinchi h alatd a esa 
900 m ing s o 'm (840+60) kelib ch iq ish in i ko'ram iz. S h u n d ay
qilib, um um iy (integral) foydalilik koeffisiyenti 1,29 (900/700) 
ni tashkil etadi, y a ’ni 1 dan an ch a yuqori. Bu esa bizga ikkala 
loyihani bir vaqtda am alga oshirish u ch u n qancha m ablag' sarflash 
mum kinligini ko'rsatadi.
Qisqa xulosalar
Yangi biznes korxonalarini tashkil qilish bir necha bosqichdan 
iborat. U lar ta ’sis etilgan joyidagi m ahalliy hokim iyat organlari 
tom onidan davlat ro'yxatidan o'tadi. D avlat ro'yxatidan o'tkazilgan

---

k o rx o n a g a : h o k im iy a tn in g k o rx o n a n i d a v la t r o 'y x a tid a n
o'tkazilganligi to 'g 'risidagi qarorlaridan ko 'chirm a, hokim iyat 
ro'yxatidan o'tkazilgan va tasdiqlangan korxona N izom i ham da 
korxonaning ro 'yxatdan o'tkazilganligi to'g'risidagi davlat orderi 
topshiriladi.
K orxona faoliyatini olib b orishda biznes-reja m u h im rol 
o'ynaydi. Biznes rejaning tuzilishi va m azm uni q a t’iyan chegara- 
lanmagan. Fikrimizcha, etti bo'lim dan iborat biznes reja eng maqbul 
biznes rejadir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini tahlil qilishda 
foydalilik koeffisenti usulidan foydalanish oddiyligi va qulayligi 
bilan ajralib turadigan usul b o'lib, u etarlicha asosli qarorlar qabul 
qilishga yordam beradi.