‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy V a ‘ r t a m a X s u s t a 'l im V a z ir L ig I

Iplarni bo’yash
Bo’yash jarayoni diqqat-e’tiborni talab qiladi. Ish vaqtida boshqa 
narsalarga chalg’ish yoki ahamiyatsizlik oqibatida istalgan rangli ipga 
erisha olmaslik mumkin. Bo’yaladigan ipni uzunroq puxta arqoncha 
bilan bo’g ’ib (bo’shroq qilib) bog’lanadi. Bu arqoncha yordamida

---

kalavani eritmaga solish, undan olish va to’xtovsiz harakatlantirib, 
aylantirib turish imkoniyati yaratiladi.
Bo’yash jarayonida qo’lga rezina qo’lqop kiyib olinadi. Maxsus 
idishga suv solib uni (40°C) ilitiladi, so’ng suvga 2-3'0sh qoshiqda osh 
tuzi va 3 qavat doka orqali suzilib olingan bo’yoq eritmasini qo’shib 
aralashtiriladi. Nam holdagi kalava ipni bog’langan arqonchasidan 
ushlab, bo’yoqli suvga asta solinadi. 5-10 daqiqa ipni aylantirib turgan 
holda eritma isitiladi va ipni bo’yoqli eritmadan arqoncha yordamida 
olinadi. Endi tayyorlab olingan sirka kislotasining yarmini bo’yoqli 
eritmaga qo’shiladi (sirka kislotasining me’yori 4-5 litr bo’yoq 
eritmasiga 1 osh qoshiqda), so’ngra kalava ip bo’yoqli eritmaga qayta 
solinadi va qaynash haroratiga etguncha ushlab turiladi. 20 daqiqa 
qaynatiladi. Yana ip ko’tarilib, sirka kislotaning qolgan yarmini 
eritmaga solinadi, aralashtiriladi. Ipni bo’yoqli eritmaga solinib 20-30 
daqiqa qaynatiladi. So’ngra idishni olovdan olinadi va soviguncha ip 
eritmada qoladi. Sovigach ipni olinadi sirka kislota qo’shilgan toza iliq 
suvda chayiladi va ilib qo’yilib quritiladi.
Bitta kalava ipni bir necha xil rangga bo’yash
Bu jarayon uncha murakkab bo’lmasada, biroz ko’proq vaqt va 
e’tibor talab qiladi. Bo’yaladigan ip avvalo bir tekis o ’ralib, arqoncha 
bilan bo’shroq bog’langan bo’lishi kerak. Uning bo’yaladigan bir qismi. 
masalan kalavaning 
'Л
yoki 
V*
qismi namlanadi va maxsus idishdagi 
bo’yoq eritmali suyuqlikka solinib, idish ustiga q o ’yilgan tayoqchaga 
kiydirib qo’yiladi. Bunda ipning xo’llangan qismigina bo’yoq eritmasiga 
botib turishi kerak. Bo’yash amalga oshirib bo’lingach, ipning bo’yalgan 
qismining qarama-qarshi tomoni xo’llanadi va u ham bo’yoq eritmasiga 
botirilib kerakli rangga bo’yaladi va quritiladi. Endi bu kalava ikkiga 
bukilib yog’och dastaga ilinadi. Bunda ipning 2 marta bo’yalgan qismi 
birlashib, bo’yalmagan qismi bo’yoqli eritmaga xo’llab, botiriladi. 
(ma’lum qismigina). Mana shunday qilib bitta kalava ip 4 xil rangli 
bo’ladi. (Ipning asl rangi bilan hisoblanganda).
To’q 
rangga bo’yalgan 
iplarni 
xuddi 
yuqoridagi 
tartibda 
bo’yashning aksi, yani oqartirish usulini qo’llash yo’li bilan ham bitta 
kalava ipni bir necha xil rangli ipga aylantirish mumkin bo’ladi. Bunda 
idishdagi suyuqlik bo’yoq eritmasi emas, balki sovunli suv bo’lib, unda 
ipning oqartiriladigan qismi 15-20 daqiqa qaynatiladi. Bu suv bir necha 
bor to’kib, almashtirib turiladi.

---

Oqartirish natijasida hosil bo'lgan rang qoniqarli bo’lguncha ip 
sovunli suvda qaynatiladi. Ipning qolgan qismini oqartirishda qaynatish 
jarayonini uzoqroq muddatga cho’ziladi. Bunda yanada ochroq rang 
hosil bo*’ladi. Shunday qilib, ipning ma’lum qismlarini rrra’lum muddat 
bo’yoqli eritmada qaynatib bo’yash yoki sovunli eritmani bir necha bor 
almashtirib, qaynatib. oqartirish usullarini qo’llash orqali bir kalava ipni 
bir necha xil rangli ipga aylantirish imkoniga ega bo’linadi.