•
ijtimoiy vazifalar, axloqiy kxfrinishlar yigindisini amalga oshiradigan
faoliyat tizimi;
•
dunyoni va undagi o'zini anglashi;
•
ehtiyojlar tizimi;
• qobiliyatlar, ijodiy imkoniyatlar yig'indisi;
• tashqi sharoitga bo'lgan e ’tiborlar yig'indisi.
Psixologiya va pedagogika bo'yicha tadqiqotlar shaxs rivojlanishini uch
omilga -
irsiyat, muhitva tarbiyaga
bogMaydilar.
Irsiy omil
ota-onalardagi ayrim sifat va xususiyatlaming bolalaiga o4ishidir.
Iisiyatni genlar vujudga keltiradi. Hozirgi fan organizm xususiyatlarida, uning
to'g'risida axborotlar saqlanadigan va uzatiladigan o'ziga xos gen kodlari aks
etganligini isbotlagan. Genetika inson rivojlanishining irsiy dasturini ochib
bergan.
Tadqiqotchilaming ta’kidlashicha, inson biologik tur sifatida insonlaiga
ma’lum bo'lgan tarixiy davr taraqqiyotida sezilarli bo'lmagan
darajada
o'zgarishga uchragan.
Inson ytimoiylashish jarayonidagina,
ya’ni muloqot,
boshqa kishilar
bilan aloqalarda,
shaxs bo'lib shaUlanadi.
Tadqiqot laming
guvohlik
berishicha, ma’naviy, ijtimoiy va psixik rivojlanish,
kishilik jamiyatisiz
faoliyatda bo'lolmaydi.
Mnhit shaxs riveglanadigan veal voqefikdir.
Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi
tashqi sharoitlarga
olimlar geograflk,
ijtimoiy muhit, maktab va oilani keltiradilar.
Yaqin va yiroq muhit
farqlanadi. Yaqin muhitga uy sharoiti, uzoq muhitga
esa ijtioiy muhit kiritiladi.
Qtimoiy muhit
ijtimoiy tuzum, ishlab chiqarish munosabatlari tizimi,
hayotning moddiy shart-sharoiti, ishlab chiqarish va ijtimoiy jarayonlar oqimi
xarakterini
o'z ichiga oladi.
Yaqin muhitga
oila, qarindoshlar, o'rtoqlar
kiradi.
K.K.Platonov tadqiqotlari ko'rsatadiki, shaxs tuzilmasidagi biologik va
sotsial omillar nisbati shaxs sifatlarining to'rtta pog'onaviy sathini farqlashga
imkoniyat beradi:
1.Irsiyat bilan bog'langan sifatlarni birlashtirgan temperament sathi.
Unga shaxsning ehtiyoj va instinkt xususiyatlari hamda jinsiy, yosh, milliy va
boshqa sifatlarini kiritadi.
2.Psixik jarayonlar xususiyatlari sathi.
Bu sath sezgi, idrok, xayol,
diqqat, xotira, tafakkur, hissiyot, irodaning individual xarakterini o'z ichiga
oladi.
Shuningdek, bu sathga olimlar tafakkuming mantiqiy aks etishi:
assotsiasiya, qiyoslash,
abstraksiyalash, induksiya,
deduksiyalami ham
kiritadilar.
3. Shaxs tajribasi sathi.
Bu sath bilim, malaka, ko'nikma, odat (qiliq)
kabi sifatlar bilan belgilanadi.
4.
Shaxsning yo‘nalganlik sathi.
Bu shaxsning shunday sifatiki, unda
insonning atrof-muhitga munosabati aniqlanadi va u uning xulqi asosini
tashkil etadi. Bularga qiziqish, nuqtai nazar, e’tiqod, ijtimoiy ko‘rsatmalar,
о4a muhim yo‘nalmalar, axloqiy-etik tamoyillar va dunyoqarash kiradi.
Shaxs sifatlarining bu sathlari uning tarqoqligini bildirmaydi. Shaxsning
barcha sifatlari murakkab yaxlit tizimni tashkil etib, o'zaro tig‘iz bog'langan,
shartlangan hamda ko'pincha ular bir-birining o'mini bosadi.
Demak, shaxs tashqi va ichki omillar ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi.
Psixolog olimlar tashqi omillaiga shaxsning
Do'stlaringiz bilan baham: