Óz -ózin tárbiyalaw hám o'z ustida islew

Óz -ózin tárbiyalaw hám o'z ustida islew
Joba :

Óz ústinde islew hám óz-ózin tárbiyalawdıń psixologiyalıq -pedagogikalıq tiykarları.

Óz-ózin tárbiyalaw metod hám quralları.

O'kituvchi shıdamlılıǵı xamda xis-tuygusini tárbiyalaw hám olardı mustakil tárbiyalaw usılları.

Juwmaq.

O'kituvchi óz-ózin tárbiyalawı ushın, áwele ózin hár tárepleme chukur úyreniwi, óz jumısındaǵı yutuk hám kemshiliklerdi kóre alıwı kerek. Óz-o'zni úyreniw hám boshka kisin ańǵarıw ushın xam zárúr bolıp tabıladı. Boshka yutuklarni úyrenmay, ózin boshkalar menen kiyos kilmay turıp, ózin shaxs retinde úyreniw múmkin emes. Ózin ańǵarıw, ózin bahalaw ózgesheligi boshka kisiler menen munasábet protsessida, birgeliktegi iskerlik vaktida quram tabadı.

Pedagogikalıq wazıypası -fakat shıdamlılıqlik pazıyletler sheńberin kórsetip beriwden, olardıń áhmiyetli axlokiy prinsplari menen ishki alokasini ashıp beriwden tashkari óz erk-ıqrarın ózi tárbiyalawǵa intiluvchi o'kuvchiga járdem beriw, shıdamlılıqlik pazıyletlerdi rawajlandırıwdıń kanday usılları kem natiyjelili hám kaysi birleri saldamlı járdem bermasligini kórsetiwden ibarat esaplanadi. Eger pedagogikalıq ádebiyatda tariyp-suwretlenip atırǵan jaslar kullayotgan ápiwayı hám jasalma usıllarǵa itibar beretuǵın bolsaq, taǵı xam áhmiyetli bolıp tabıladı. O'kuvchilardan biri «sabr-júzimatini rawajlandırıw» ushın kinokomediya kórsetilayotganda kulmaslikka háreket kildi, kimdir ko'lini pichok menen kesda yamasa tutqın hayal boylap sayoxat kildi hám xakozo? Shıdamlılıqni mustakil tárbiyalawdıń áne sol usılları nátiyjesizligi bárinen burın sonda, óspirim bir laxzalik «irodaviy xatti-háreket» ni ámelge asırıp, óziniń shıdamlılıǵı kúshli ekenligi to'grisidagi pikirdi tasdiklay aladı. Tiykarınan bolsa shıdamlılıqni kúndelik ómirde, o'kishda hám birinshi náwbette ushraytuǵın kiyinchiliklarni úzliksiz túrde saplastırıw ni quraydı. Bunıń ústine mexnat, o'kish, sport iskerliginiń xar bir dakikasi shıdamlılıqni chiniktirish ushın o'kuv, mexnat hám boshka iskerlikti ámelge asırıwǵa xalakit beretuǵın bir dakikalik tileklerdi saplastırıw ushın sharayat jaratadı.
Bárinen burın o'kituvchi ózinde pedagogikalıq kobiliyatning kanday páziyletleri bar ekenin úyreniwi kerek. Pedagogikalıq iskerlikke muxabbati joqarı o'kituvchi jumısqa shın ko'ngildan berilip isleydi, xesh kanday formalızmga jol ko'ymaydi. Óz kásipin jaxsı kórgen o'kituvchi turaqlı túrde goyaviy-siyasiy dárejesin asırıw hám bilim sheńberin keńeytiredi, óz predmetin chukur biliw ústinde kunt menen isleydi.

Ekenin aytıw kerek, insaniyat kámalǵa jetkenge chorlovchi múmkinshilikleri sonshalıq kupki, olarǵa erisiw maksadlari umtılıwında taqat-júzimat menen uz ústinde islew orkali jetiwi múmkinligin tariyxıy faktlarda kuramiz.

Ullı nemis pedagogı D. Disterverg xar bir ukituvchi uz-uzını tárbiyalawdı uz aldına dańqlı wazıypa kilib belgilewi kerek.

Orıs pedagogı A. B. Lunacharskiy; «Pedagog uzida insaniyat idealın qáliplestiriwi kerek»-degen edi.

Áyne insaniyattıń guzal pazıyletlerin uzida qáliplestiriw xar bir pedagogdıń kásiplik tayorgarligining tiykarın quraydı. Bul tiykarda pedagogdıń kásiplik maxorati uz ústinde islew sebepli kúnden-kunga usib barıwı múmkin.

A. S. Makarenko kásiplik jetilistiriw máselesinde sonday degen edi. «Men pedagogikalıq talantga iye edim. Pedagogikaǵa qápelimdede kirip keldim hám urǵanedim. Men uz jumısımdıń ustası dárejesinde kutarildim Uz jumısımdıń ustası dárejesine xar bir intiluvchi pedagog jetiwi múmkin. » Bunda oǵan járdem beriwi, uzi ústinde islew tiykarǵı rol uynaydi.

Otto Yulyevich Shimit omiriniń xar bir dakikasidan sermaxsul paydalanadı. Jerdiń hám planetalardıń payda bulishi teoriyasınıń hasası. Ol uz- uzını tárbiyalaw menen shugullanib, insan múmkinshilikleri keń ekenligin tastıyıqladı. A. A Lyubishev, sonday degen, insan ushın jaman, bush, artıkcha vakt bulishi múmkin emes. Ol uz omiriniń dakikalarini sanalı túrde esaplawdan kurkmas edi.

K. D Ushinskiy uz-uzını tárbiyalaw orkali kuydagilarga eristi.

biymálellik 2) suzda isenim hám tugrilikka. 3) xatti-háreketke muloxaza menen jaqınlaw 4) katiylik 5) uzi xakida sebepsiz qandayda bir ogiz sóylemeslik. 6.) kerek zatlardangina paydalanıw. 7) xar keshe ǵanası uziga uzi esabat beriw. 8) qandayda bir márte maktanmaslik.

Sonı aytish kerek, kuplab insanlar uzınıń bebaxo vaktini bıykarǵa utkazib jiberedi.

Insan uz ádetlerdiń birdeylik kún tártibi xukimronligi tásirine kirip, uzınıń jobaların keyingi kunga yamasa háptege yamasa jıllarǵa koldira baslaydı. Uz-uzını ishontirish, turaqlı kadam shıdamlılıq orkaligina uzınıń kobiliyatlarini namayon etiwge erisiw múmkin. Uzını tárbiyalawdıń psixologiyalıq sharayatlardan biri uz-uzidan narazılıq bulib, onı L. N. Tolstoy, «... Men delbe, uzgalarga kizigi júk, shıdamsız hám balalar sıyaqlı uyalchanman».

Uz-uzını tárbiyalaw uz iskerligin analiz etiwden hám uz shaxsın jetilistiriwden baslanadı. Ukituvchi uz ústinde islewi, uz-uzını tárbiyalawda kuydagi usıllardan paydalanadı :

Uz-uzını biliw:

a) uzını baqlaw.

b) uzxarakatlarini analiz etiwi.

v) uz-uzını sınap kóriwi.

g) urtoklarining pikirin tushuna alıw

Uziga baha beriw:

a) uzını baqlaw.

b) uziga xarakteristika beriw.

v) uz-uzını takdirlash.

Uz-uzını tárbiyalaw baslamashılıq hám mustakillikka odaydı. Uz jeke pazıyletlerin analiz etiwge, xatti-háreketlerin uylashga urgatadi. Uz-uzını qadaǵalaw etiw ushın uzınıń júriw-turıwı, ıntızamı, unamlı ádetlerining ortib barıwı hám kerisinshe, unamsız ádetleriniń azayıp barıwın gúzetip baradı. Uz-uzını bahalaw ukituvchini, uz múmkinshiliklerin bahalawda, uzidan konikish payda etiwde járdem beredi.

Ukituvchi uz-uzını

Tárbiyalaw menen birge uz ústinde tinmay islep, uzınıń goyaviy-siyasiy sanasına turaqlı túrde ústirib hám pedagogikalıq maxoratini rawajlanıwlashtirib baradı.

M. I. Kalinin ukituvchilarga karata sonday degen edi: «Ukituvchi uzını pútkil kúsh-kuvvatini, imkaniyatın, uzida bar xamma kimmatbaxo zatlardı uz ukuvchilariga, xalkka beredi. Biraq, urtoklar, eger siz uzingizda bar zatlardıń xammasini búgin, erteń, indinga bersangiz-ol, lekin uzingizda bunda uz bilimlerigazni, uz kúshingizna, uz kuvvatingizni taǵı hám taǵı tuldirib barmasangiz, ol túrde uzingizda xesh zat kolmaydiku, óytkeni. Ukituvchi, bir tárepden, uzida barın beredi, ekinshi tárepden, tap gubka sıyaqlı uziga xalkdan, ómirden, pánnen xamma jaqsı zatlardı alıp xazm etedi jáne bul xamma jaqsı zatlardı taǵı tazadan balalarǵa beredi».

3.joba. Ilgor ukituvchi xamma vakt pedagogika tarawindegi jańalıqlarni bilishga ıntıladı, boshka ukituvchilarning tájiriybelerinen paydalanıwǵa xamda uz jeke tájiriybelerinen paydalanıwǵa, xamda uz jeke tájiriybelerin birlestiriwtirishga háreket etedi.

Eger shaxs ızlense, uz kobiliyatlari ústinde islese, uzidagi jaqsı pazıyletlerdi kámal taptirsa, onıń obrusi, mavkei xam sol dárejede ósediva mudami el, xalıq názerinde boladı. Ukituvchi uzida gúzetiwshenlikti, gamxurlikni tárbiyalawı kerek. Ukituvchining mustakil bilim iyelewi hám mamanlıǵın asırıwı zárúrli shártlerden bolıp tabıladı. Shark oyshılları ukituvchi uzi ukib tursagina - ukituvchi bula aladı, eger ukishni tuxtatib kuyar eken, ol jaǵdayda ukituvchilik xam uladi, dep xakkoniy aytqanlar.

Shıdamlılıq hám xarakterdi qáliplestiriwde uz-uzını tárbiyalaw. Ukituvchilik iskerliginde ukituvchi xarakteri muxi axamiyat kásip etedi. Bunda shıdamlılıq, xis-tuygularini boshkarish úlken axamiyat kásip etedi. Uzını -uzi tárbiyalaw málim nátiyjelerge alıp keliwi kerek. Bunda : uzını mekeme eta alıw, jaqsı keyip, uziga buyruk beriw, ishontirish, jeke rejimge ámel etiw hám uz koidasiga iye bulish.

L. N. Tolstoy uz-uzını tárbiyalawda kuyidagi koidalarga ámel kilar edi. Ne belgilese xesh zatqa karmay operativlik menen atqarar. Neni atqarsa jaqsı atqar. Mudami akliy, uz múmkinshiligi sheńberi tiykarında iskerlik kursatishga háreket kilardi».

v. SHekspir sonday jazǵan edi. «Uyku ana tábiyaatınıń garoyib, mazalı awqatı bolıp tabıladı denevvul etiw normaın biliw kerek».

Uz-uziga buyruk beriw, uz-uzını tárbiyalawdıń áhmiyetli usıllarınan biri. Mısalı, A. Meresyev «Olga, olga shıdaw kerek! »... Ol. G. Shuls boljawına kura uz-uzını tárbiyalaw programması (programması ):

Bir kúnlik yamasa háptelik jumıs rejesin dúziw, onı orınlaw ;

Úmitsizlikka tushmaslik, kemshilikdarni saplastırıw ;

Uziga, muvaffakiyatga ıseniw;

«Men uzimga isenemen», «Men bunı etiwdi xoxlayman», «Men kila alaman» sıyaqlı uz-uzını ishontirish formulasın kullash.

Uzını tárbiyalaw :

Saldamlı, uylab jumıs kurish;

Lekciya, seminar sabaqlarında itibarsızlıqqa berilmaslik;

«Men dikkat menen esityapman», «Meniń dikkat itibarimda» formulasın kullash.

Uz-uziga buyruk beriw. «Pedagog pikirin gúzetip barıw kerek».

Uziga-uzi esabat beriw, kún yamasa hápte juwmaǵın etiw.

Uzını tutıw : (tashki kurinish mdaniyati).

a) tugri.

b) tugri, erkin utirish.

v) yigilgan, ısker xolat.
Pedagogikalıq mulokot mádeniyatı.

Mulokot processinde bosik, shın júrektenlik keyipinde bulish.

A) suxbatdoshni esitiw mádeniyatı.

b) sorawlar bere alıw.

v) suxbatdoshni pikirin esitiw hám analiz kila alıw.

g) boshkalar menen dáslepki munasábetti urnatish ilmiy tájriybesi.

d) boshkalarni túsiniw ilmiy tájriybesi.

ye) jaǵday processinde anglay biliw ilmiy tájriybesi.

Gúzek orkali aloka urnatishga háreket etiw.

a) siz auditoriyaǵa karab sabaq alıp baryapsizmi?

b) esituvchilarning xolatini, tásirlilikgini ańǵarıw, kura biliw.

Uz mulokoti, xikoyasi menen kiziktira alıwdıń qásiyetleri:

a) Auditoriyada erkin lekciya ukish yamasa tálim mazmunın konspekt járdemisiz ayta alıw ózgesheligi.

b) tashki kurinishining shın júrekten mulokatga xozirligini ańlatpalay alıw xolati.

v) Uzınıń munasábetin vokelikda sáwlelendiriw.
Juwmaq, ekenin aytıw kerek, jámiyet tarakkiyotida tálim-tárbiya, uning mazmunın, maksad wazıypaları áhmiyetli axamiyat kásip etedi. Xar bir tuzim social -iktisodiy siyasiy tarakkiyot uz yunalishini belgilewde jas avtorga neni ukitish kerek? Kanday ukitish kerek? Kimler ukitishi kerek? Sıyaqlı sorawlar jámiyet aldındaǵı kúndelang kuyiladigan sorawlarǵa juwap izlep kelingen. Usı sorawlarǵa juwap tabıw, yaǵnıy tálimdi jańalaw, onıń sistemasın, mazmunın kayta kurish, jańa xolatga yunaltirish Respublikamizning ústivor yunalishlaridan biri bolıp tabıladı. Álbette, bul yunalish keń kamrovli, boskichma-boskich túrde ámelge asırıwshı process bolıp tabıladı.

Jaslarda mustakil túrde bilim alıw jáne onı ómirge kullash kúnikmalarini payda etiw, axlok hám odobni jaqsılaw zárúrshiligi studentlik dáwirinde qáliplesedi.

Jaslardı student bulganiga qayǵı-uwayım ata-anası, mektep ukituvchilari, karindosh-urugi, maxalla-kuy nazorat kilib barsa, student bulgandan keyin bul qadaǵalaw susayib ketedi. Bul xolatni studenttiń uzi ańlap jetiwi kerek, sonnan keyin boshkaruv teoriyasınıń tiykarǵı principi, túsinik hám koidalarini iyelegen túrde uzını -uzi tárbiyalay baslawı kerek.
Ádebiyatlar :

N. N. Azizxodjayeva. Ped. texnologiya hám ped maxxorat. Tashkent, 2004 jıl.

Tárbiyalıq jumıs metodikası. L. I. Ruvinskiy T, 1991.

M. Pirmuxammedova.pedagogikalıq maxorat tiykarları. T., 2001 jıl (lekciya teksti).

G. Sultanova. Pedagogikalıq maxorat. (lekciya teksti). Tas, 2001 y
Xalk tálimi. 2003 jıl. № 2 san.

www. zıyanet. uz