Áyyemgi Egipet kalendari. Jobasi: Kirisiw. Egipet kalendariniń kelip shiǵiw tariyxi

Juwaqlaw.
Ózińiz kórip tanisqanińizday bul jumistiń tiykarǵ imaqseti biz kundelikli turmista paydalanatuǵin waqit dizbegine baylanisli maǵliwmatlar menen bólisiw. Joqarida atap ótilgenlerden belgili bolǵaninday eń birinsh dep tán alinǵan kalendarlar tarixi da Misr kalendarlari menen baylanisli. Biraq basqa mámleketler de óz-ólshew tarezilerinen kelip shiǵip waqitti belgilengen. Derlik barliq kalendarlar quyashó,ay hám jerdiń háreketleniwine baylanisli halda qurilǵan. Biraq bazi mámleketlerdiń jaylasiw orni, jerdiń óz oǵi átrapinda aylaniwin esapqa alǵan halda olar arasinda ózgeshelikler ushrap turǵan. Biraq ta hámmesiniń jaratiliw jónelisi quyash, ay háreketlerine baylanisli ekenin inkar ete almaymiz. Misirliqlardiń kalendar dúziwdegi aniq prinsipleri bizge shekem jetip kelmegemn, biraq bazi bir derekler soni kórsetedi, kalendar dúziwge bolǵan tiykarǵi talaplar tek qana xalq turmisi menen baylanisli emes. Yaǵniy buǵan Nil daryasiniń suwlariniń kóteriliwi de sebep sipatinda kórsetiledi. Hár jili belgili waqitta Nil daryasiniń suwi belgili dárejede kóterilgen hám bul jaqin orinlarda suw tasqinlarina alip kelgen. Rimlikler kalendar jaratiw arqali suw kóteriliw waqtin aldinnan shamalaǵan hám suw tasqinlarina qarsi toǵanlar qurip kóterilgen suwdi, suw jetispeytuǵin orinlarǵa alip barǵan. Waqit birligin esaplaw ushin arnawli orinlar hám lawazimlar shólkemlestirilgen. Misirliqlar suw tasqini, boran siyaqlilar belgili bir waqittan soń qaytalanadi dep isengen hám olardi belgilep barǵan. Bul jol menen olar hár túrli tabiyat hádiyselerine tayarlanǵan. Bul bolsa xalqtiń kalendarlardan eń birinshi marte usi siyaqli jumislarda paydalanǵanliǵin dálilleydi. Joqarida kórsetip ótilgenindey kalendar sózi qariz kitabi degen mánisti bildirgená Hám bul Rim mámleketinde qarzlardi tólew zárúryatinan payda bolǵan. Bazi dereklerde kalendar waqitlari ruwhaniyler tárepinen esaplanip, waqti belgilengenligi aytiladi. Bunda kalendar ózgermeli bolǵan. Bazi mámleket ámeldarlari qariz jiynawit procesin tezletiw yamasa keshiktiriw ushin, ruwxaniylerge para bergen hám usiǵan baylanisli kalendarlar tez-tezden ózgeriske ushrap turǵan.
Test sorwlari.
1. waqtıniń kún, ay, hápte hám jıllarǵa bolıp xisoblanishi bu…..?
A)* kalendar B) jılnama S) háptenama D) kalendar
2. Jer Quyash átirapın bir jılda neshe ret aylanıp shıǵadı?
A) *1 ret B) 2 ret S) 3 ret D) 4 ret
3. Bir jıl neshe kúnden ibarat?
A) 375 kún B*) 365 kún S) 385 kún D) 395 kún
4. Dáslepki kalendar qaysı mámlekette jaratılǵan?
A) Xindistan B) Xitay S)* Egipet D) Gretsiya
5. Áyyemgi Egipetlikler óz ómirin nesiz oyda sawlelendire almaǵanlar?
A)* Nil dáryasisiz B) sharba buyımlarisiz S) uysiz D) ormansız
6.Egipetlikler kalendardı jaratılıwmasına ne sebep bolǵan?
A) dushpanlar hújimi B) *Nil dáryası suwınıń tartiliwi
S) azıq-túlik kamligi D) suw tańsıqlıǵı
7. Áyyemgi Egipetlikler bir jıldaǵı 365 kunni neshe kúnden etip 12 ayǵa bolǵanlar?
A) 31 kún B) 28 kún S) 25 kún D)* 30 kún
8.Yuliy kalendarındaǵı toq sanlı aylar neshe kúnden bólingen edi?
A) 31 kún B) 28 kún S) 25 kún D) 30 kún
9. Egipetlikler kalendarındaǵı qátelik neshe jılda bir sutkalıq qátelikti keltirip shıǵarar edi?
A)* 6 jılda B) 5 jılda S) 4 jılda D) 3 jılda
10. Rim xukmdori Yuliy Sezar qaysı jılı óz atı menen atalıwshı kalendar engizgen?
A) b.e.sh46 -jılda B)* b.e.sh45-jılda
S) b.r.sh 44-jılda D) b.e.sh 43-jılda
Tema boyinsha sorawlar.

1. 
   Kalendar sózi qaysi tilden alinǵan hám qanday maǵanani ańlatadi?
   
2. 
   Misrliklar kalendarni yaratishiga nima sabab bo’lgan ?
   
3. 
   Dastlabki kalendar qaysi davlatda yaratilgan ?
   
4. 
   Yuliy kalendaridagi qaysi oy 28 kunlik qilib belgilangan ?
   
5. 
   Kalendarlar nege tiykarlanip dúzilgen?
   
6. 
   Kalendarlarǵa ne sebepten zárúrlikler payda bolǵan?
   
7. 
   Yuliy kalendarina neshinshi ásirde 2-ay qosiladi.?
   
8. 
   Ludev kalendarina ne sebepten hár 19 jilda 13-ay qosilǵan?
   
9. 
   Áyyemgi Yulian kalendarinda April ayi neshe kúnnen ibarat bolǵan.?
   
10. 
    Misirliqlar Nil dáryasiniń suwi kóteriliwin qaysi juldiz benen baylanistiradi?
    

Paydalanilǵan ádebiyatlar dizimi.

• 
  Селешников С.И. История календаря и хронология. – М.: Наука. 1977
  
• 
  Ермолаев И.П. Историческая хронология. – Казань, из-во Казанского университета, 1980.
  
• 
  Beruniy. Tanlangan asarlar. Qonuni Ma’sudiy.
  
• 
  Селешников С.И. История календаря и хронология. – М.: Наука. 1977
  
• 
  Ермолаев И.П. Историческая хронология. – Казань, Из-во Казанского университета, 1980.
  
• 
  Пронштейн А.П., Кияшко В.Я. Хронология. – М.: Высшая школа. 1981
  
• 
  Умар Хайём. Наврўзнома. Таржимон Урфон Отажон. - Т.: Меҳнат. 1990.
  
• 
  Xronologiya // Brokxaus va Efron yahudiy entsiklopediyasi . - Sankt-Peterburg. , 1908-1913.