Юз берган бахтсиз ҳодисалар оқибатида жабрланганларга шифокордан олдинги

7. СИНГАН, ЧИҚҚАН, ЛАТ ЕГАНДА ВА ЭТИ УЗИЛГАНДА ЁРДАМ КЎРСАТИШ
Суяк бутунлигининг бузилиши синган деб аталади. Жабрланувчи синган жойида кучли оғриқни сезади, бу оғриқ, ҳолатни ўзгартирмоқчи бўлганда кучаяди, суяк синиқларининг жойидан силжиши туфайли, қийшайиш, шишганликни кўриш мумкин.
Синиш очиқ ёки ёпиқ бўлади; очиқ синишда тери қатламлари ҳам шикастланган бўлади.
Синишда, жабрланувчига синган суякнинг қимирламаслигини таъминлаш керак. Бу оғриқни камайтиради ва суяк синиқларининг кейинги силжини ва қон томирлари ҳамда юмшоқ тўқималарни улар томонидан яна жароҳатланишининг олдини олади.
Очиқ синишларда олдин қон кетиши тўхтатилади ва стерил боғлам қўйилади.
Суяк қимирламаслиги учун стандарт шиналар ёки қўл остидаги материаллардан (фанера, тахта, ёғочдан ва ҳ.) тайёрланган шиналардан фойдаланилади.
Ёпиқ синишда жабрланувчининг кийимини ечмаслик — шиналарни кийимни устидан қўйиш керак.
Синган жойга оғриқни камайтириш учун «муз» (ях, совуқ сув солинган резина халта, сувга ҳўлланган латта) қўйилиши керак.
Чиқиш — бўғимдаги суюқларнинг жойидан силжиши, бунда бўғимларнинг сирти қисман ёки тўлиқ бир-бирига тегмай қолади. Қўл ёки оёқ чиққан вақтдаги кучли оғриқ кейин ҳам камаймайди. Қўл ёки оёқ чиқишининг ҳусусиятлари қуйидагича: бўғимнинг ҳаракатлантириб бўлмаслиги, унинг ноғайритабиий ҳолати, шишганлиги.
Қўл-оёқ чиққанда ёки синганда жароҳатланган қўл ёки оёқни шина ёрдамида тўлиқ ҳаракатланмаслигини таъминлаш ва шикастланган жойга «муз» қўйиш керак. Ўз ҳолича қўл ёки оёқни киритишга ҳаракат қилмаслик керак, буни фақат шифокор қилиши мумкин.
Жабрланувчини даволаш муассасасига етказиш керак, йўлда ва тиббиёт ходимларига топшириш вақтида жароҳатланган қўл-оёқни ёки тананинг бошқа қисмини қимирламайдиган тинч ҳолатда бўлишини таъминлаш лозим.
Қўл-оёқ чиққан ёки синганда шина қўйиш йўли билан камида иккита, синган жойдан тепадаги ва ундан пастдаги бўғимларнинг, катта суяклар синганидан эса — учта бўғимнинг қимирламаслигини таъминлаш керак. Шинанинг маркази синган жой олдида бўлиши лозим. Шина боғлами йирик томирларни, асаб толаларни ва суякларнинг туртиб чиққан жойини эзмаслиги керак.
Шинани, яхшиси юмшоқ латта ва устидан бинт билан ўраш керак. Шина бинт, рўмол. камар ва ҳ. билан маҳкамлаб қўйилади. Шина бўлмаган тақдирда, шикастланган қўлни танага, шикастланган оёқни эса иккинчи соғ оёққа боғлаб қўйиш керак.
Беҳуш ҳолатда бўлган жабрланувчи қайт қилиши мумкин. Бу ҳолда унинг бошини ён томонга буриб қўйиш керак. Шунингдек унинг тили орқага кетиши натижасида нафаси сиқиб қолиши мумкин. Бундай ҳолатда жабрланувчининг пастки жағини олдинга тортиш ва уни, сунъий нафас олдиришдагидек, шундай ҳолатда ушлаб туриш керак.
Лат ейишда шиш, лат еган жойга текканда оғриқ пайдо бўлади. Ёрдам кўрсатиш мақсадида оғриқни камайтириш ва қон талашиб қолишининг олдини олиш учун «муз» қўйиш, сиқиб боғлаб қўйиш керак. Лат еган жойга тегмаслик лозим.
Лат еган жойга йод суртиш, ишқалаш ва иситувчи компресс қўйиш керак эмас, чунки бу оғриқни кучайтиради.
Эт узилганда (бўғимлар шикастланганда) кучли оғриқ сезилади, шиш пайдо бўлади ва бўғимларнинг ҳаракати чекланади. Биринчи ёрдамни кўрсатишда жароҳатланган қўл-оёқни бинт билан сиқиб боғлаш ва унинг тинч туришини таъминлаш лозим. Жароҳатланган жойга «муз» қўйиш керак. Жароҳатланган оёқ кўтариб қўйилиши, жароҳатланган қўл эса — рўмол билан осиб қўйилиши зарур.
Юк босиб қолганда жабрланувчини юкнинг тагидан бўшатиб олиш, жароҳатланган қўл-оёқни сиқиб боғлаш ва унинг тагига букланган кийимлардан ясалган ёстиқчани тиқиб кўтариб қўйиш лозим. Жароҳатланган тўқималар ҳалок бўлиши вақтида пайдо бўладиган заҳарли моддалар сўрилишини камайтириш учун бинтнинг устидан «муз» қўйилади. Қўл-оёқлар синганда шина қўйилиши керак.
Агар жабрланувчи нафас олмаса ва унинг пульси аниқланмаса, дарҳол сунъий нафас олдириш ва юрагига массаж қилиш зарур.