211
kuyidagicha echiladi:
45 dakika- 100 % 20x100
20 dakika – X % bunda X=---------- = 44,4 %
45
Darsning motor zichligi 44,4 %ni tashkil kiladi. Darsning umumiy va motor
zichligini aniklagandan sung uni taxlil kilish kerak.
Umumiy zichlikning eng
yukori baxosi 45 dakikaning xammasini tugri va anik ishlatilishidir. Motor
zichlikni optimal darajasi katta yoki kichkinaligi bilan bir kancha faktorlarga
yozish darsni vazifaga, mashgulotni material tomonidan ta‟minlanganligiga boglik.
Xozirgi vaqtda jismoniy tarbiya darslaridagi optimal zichlik 4-5-sinflarda
37-47 %, 6-7-sinflarda 50-60%, yukori sinflarda 70% ni tashkil kilishi kerak.
10.4. Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya o‟tkazish uslubiyati
Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya olib borishdan asosiy maksad,
darsdagi yuklamani o‟quvchilarning yoshiga,
tayyorgarligiga, mashgulot
utkaziladigan joyning sharoitiga muvofiqligini aniklashdan iborat.
Pulsometriya ma‟lumotlarini tugri taxlil kila bilish esa, talabalarga
keyinchalik uz xarakatlarini ob‟ektiv baxolashga va xar bir sinf uchun
yuklamalarni
tugri rejalashtirishga, boshkarish usullarini egallashga yordam
beradi.
Kuzatuv sekundomer yordamida bir o‟quvchi ustida olib boriladi. Buning
uchun o‟qituvchining topshiriklarini faol bajaradigan o‟quvchi tanlab olinadi.
Ushbu o‟quvchi kuzatuv ob‟ekti xakida oldindan ogoxlantirilishi kerak.
Pulsni birinchi bor darsga kungirok chalinishiga 5 minut kolganda
ulchanadi. Bunda kuzatuvchi, kuzatiluvchi o‟quvchining tinch xolatda, ya‟ni uning
puls ko‟rsatkichi normal xolatda ekanligiga ishonch xosil kilishi kerak.
Puls-lotincha turtki - tomir urishi, yurak
qisqarishi natijasida qon
tomirlarining ritmik tebranishi; kengayib-torayishi demak.
Puls asosan bilakning ichki yuzasida, bilak arteriyasi oblast aniklanadi.
Buning uchun tekshiruvchining bilagini bilakka usti bugimi qo‟l Bilan shunday
212
ushlash kerakki, bosh barmok bilakning ikki tomonida,boshka barmoklar esa uning
yuzidagi pulslanuvchi bilak arteriyachasining paypaslanuvchi terisini bosadigan
bulsin. Puls 10 sekund mobaynida ulchanadi.
Tomir urishini kuyidagicha ulchashtavsiya etiladi:
1. Agar ish xususiyati doimiy bulsa,
saflanish, yugurish, umumrivojlan-
tiruvchi mashqlar vax.k. xar 3 minutda, 3 minutdan kam oralikda tomir urishini
ulchash maksadga muvofiq emas, chunki o‟quvchini
tez tomir urishini ulchash
uchun jalb etish, darsdagi xakikiy yuklamani aniklashga yordam bermaydi;
2. Xar bir dars qismi tugagandan sung;
3. Katta kuchlanishni talab etadigan yugurish, gimnastika snaryadlarida
bajariladigan mashqlar, yugurib kelib sakrash, estafeta boskichini tugatish vax.k.,
murakkab mashqlarni bajargandan sung.
Olingan ma‟lumotlarni xisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini
oltiga
kupaytirib, protokolning beshinchi grafasiga, oltinchi grafaga pulsning 1
foizlarda uzgarishi yoziladi. Bu kuyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki tinch
xolatda ulchangan puls 100 % deb olinadi. Ikkinchi marta ulchangan pulsning
dastlabkisiga nisbatan necha foiz oshganligini aniklash uchun proporstiya tuzilib,
ishlanadi. Masalan: protokoldagi tinch xolatda ulchangan puls 1 minutda 90 marta,
ikkinchisi- 103 marta bulsin.
Shunga karab proporstiya tuziladi:
90 - 100 % 103x100
103 – X X= ------------- = 114,4 %
90
Uchinchisi- 108 marta, yana proporstiya tuzamiz:
108x100
90 - 100 % X= ----------------- = 120 % va x.k.
90
Yukoridagi vazifalar bajarilganidan sung, olingan ma‟lumotlar asosida tomir
urishining egri chizik grafigi tuziladi.
Yukoridagi xujjatlarga asoslanib, oxirida, darsdagi ogirlikning yozma taxlili
213
bajariladi. Bunda kuyidagilar yoritilishi kerak:
Darsning
vazifalari, darsning turi, o‟quvchilarning darsgacha bulgan
faoliyati. Dars davomida tomir urishining uzgarishi va uning sabablari, darsning
ayrim vabutun dars davomidagi ogirlikning maksadga muvofiqligi.
Darsning
oxirida tomir urishining soni va uning jismoniy darsdan keyin 5 minut davomida
tiklanishi. Taxlilning yakunida kuzatuvchi o‟quvchilarni darsdagi yuklamasi
buyicha uzining muloxaщalarini, takliflarini yozishi kerak.
Tomir urishini ulchash protokoli, tomir urishining egri chizik grafigi va
olingan ma‟lumotlarning taxlili kushilgan xolda bir butun xujjatni tashkil etadi.
To‟liq tugallangan xujjat kuzatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni utgan
o‟qituvchiga tanishib chikish uchun beriladi. U o‟z navbatida xujjat bilan tanishib,
o‟zining muloxazalarini bildiradi va xujjatga imzo chekadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
