Yusuf Rashidov gaz ta’minoti tizimlari

I BOB. SHAHAR VA TURAR JOYLARNING GAZ TA’MINOTI TIZIMLARI

1. 1. KOMMUNAL-MAISHIY ISTE’MOLCHILAR UCHUN
GAZ YOQILG‘ISINING STANDART TALABLARI BO‘YICHA TARKIBI VA SIFATI
Har qanday gaz yoqilg‘isi bir qancha oddiy gazlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu gazlar ikki qismga bo‘linadi: yonuvchi gazlar va yonmaydigan gazlar. Yonuvchi gazlar qatoriga vodorod (N₂), uglerod oksidi (SO), metan (SN₄), etan (S₂N₆), propan (S₃N₈), butan (S₄N₁₀), pentan (S₅N₁₂) va boshqa og‘ir uglevodorodlar hamda vodorod sulfid (^N₂S) kiradi.
Gazning yonmaydigan qismiga karbonat angidrid (SO₂), azot (N₂), kislorod (O₂) va suv bug‘lari (N₂O) kiradi. Yonuvchi gazlarning eng yengili vodorod (N₂ ) bo‘lib, uning issiqlik berish qobiliyati – 10800 kJ/m³ . Bu gaz havodan yengil, rangi va hidi yo‘q. Bu gaz, asosan, sun’iy gazlarda ko‘p uchraydi. Uglerod oksidining issiqlik berish qobiliyati – 12640 kJ/m³. Bu gaz o‘ta zaharli bo‘lib, uglerodning chala yonishi natijasida hosil bo‘ladi. Bu gaz, asosan, sun’iy gazlar tarkibida bo‘ladi. Bundan tashqari, har qanday yoqilg‘ining chala yonishi natijasida ham hosil bo‘ladi. Metan gazi (SN₄), asosan, tabiiy gazlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Uning issiqlik berish qobiliyati – 35840 kJ/m³. Bu gazning na rangi va na hidi bor. O‘zi zararsiz. Metan gazi tabiiy gazlarning 90 – 98% ini tashkil qilishi mumkin.
Etan (S₂N₆), propan (S₃N₈), butan (S₄N₁₀) va boshqa uglevodorodlar ham yonuvchi gazlar bo‘lib, ular, asosan, metan gazi ishtirok etgan tabiiy gazlar tarkibida uchraydi.
Ulardan tashqari, tabiiy va yo‘ldosh gazlarning tarkibida suv bug‘lari, smola zarrachalari, chang, ammiak, vodorod, vodorod sulfid uchrab turadi. Vodorod sulfid (N₂S) zaharli bo‘lib, odam organizmiga kuchli ta’sir qiladi. Bundan tashqari, gaz tarkibidagi suv bug‘lari bilan birikib, sulfat kislota hosil qiladi va gaz quvurlarining metalini, qozon hamda sanoat pechlarining metall qismlarini yemirib, ishdan chiqaradi. Shuning uchun iste’molchilarga berilayotgan gazning tarkibida vodorod sulfidning miqdori 2% dan oshmasligi kerak.