Yuristning nutq

ko ‘zimning nuri, toza gul, sayroqi bulbul
birikmalarini to‘g‘ri ma’noda tushunmaymiz, balki ular orqali 
Navoiyning sevgilisi — Gulini tushunamiz.
Yoki, kishining yoshligini 
g ‘uncha,
yigitlik davrini 
umming
guli
kabi so‘zlar birikmasi bilan; 
o ‘ldi
so‘zini 
xazon bo‘ldi, so ‘ldi
kabi so'zlar bilan almashtirish mumkin. Chunki bu so‘zlar 
anglatgan ma’nolar o‘rtasida qandaydir umumiylik mavjud.
Metaforaning nutqda qay darajada uslubiy vazifa bajarishi 
bevosita shu ko‘chim uchun asos bo‘layotgan o‘xshashlikning 
mohiyati bilan ham bog‘liqdir. Metaforalar ochiq o‘xshatish 
natijasida vujudga kelsa, u asosan, nominativ vazifani bajaradi. 
Shuningdek, metaforalar nutqda leksik vositalami tejash 
vazifasini bajaradi. Masalan, 
ohu ko % marmar bilak
metaforik 
birikmalari 
ohu ko ‘ziday chiroyli ko % marmarday oppoq bilak
ma’nolarini ifodalaydi. Ushbu ma’nolami metaforik ifodalash
75

---

natijasida 
ko ‘ziday, chiroyli, oppoq
so'zlarining qo‘llanilmasligi 
sababli m a’lum m iqdorda nutqning ta ’sirchanligini 
kuchaytirganligini sezish mumkin.
Metonimiya
Bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo'lgan ikki predmetdan 
birinchisining nomi bilan ikkinchisini atash hodisasi 
metonimiya
deyiladi. Metonimiyada biror narsa yoki tushuncha 
boshqa nom bilan ifodalanadi, biroq bu nomlash narsa va 
tushunchalar o‘rtasidagi o ‘xshashlikka emas, balki ular 
o‘rtasidagi yaqinlikka, aloqadorlikka asoslanadi. Shu jihati bilan 
metonimiya metaforadan farqlanadi.
Metonimiyaning bir qancha ko‘rinishlari bo‘lib, ulardan 
ko‘p qo‘llaniladiganlari quyidagilardir.
1. Mashhur adiblaming nomlari asarlari o‘mida qo‘llanadi. 
Masalan: