Yuristning nutq

ona suti og‘zidan ketmagan
(hali yosh, tajribasiz), 
peshonasi taq etib devorga tegdi
(o‘z bilganidan qolmay, oxiri 
holi tang bo‘ldi), 
о ‘z yog ‘iga о ‘zi qovurildi
(ruhiy azob chekdi), 
baland oxurdan yem yegan
(dimog‘dor), 
arqonni uzun tashladi
(biror yomon, noo‘rin ishning oqibatini kutish), 
tarvuzi
q o ‘ltig‘idan tushdi
(maqsadi puchga chiqdi), 
qulog‘idan кип
ко ‘rinadi
(ju d a
ozg‘in, betob odam haqida) va h.k.
3-§. So‘z ma’nolarining ko‘chishi - nutqning
ta’sirchanligini oshiruvchi vosita sifatida
Ma’lumki, so‘zlar nutqda o‘z ma’nosidan tashqari ko‘chma 
ma’noda ham qo‘llanadi. So‘zning ko‘chgan ma’nolari nutqni 
ko‘plab ma’no tovlanishlari bilan ta’minlaydi. Yuristlar ham 
o‘z nutqlarida so'zlaming o‘z ma’nolari qatorida ko‘chma 
ma’nolaridan unumli va o‘rinli foydalana olish mahoratlarini 
74

---

egallashlari maqsadga muvofiq bo‘lib, ulaming nutqlari shu 
asosdagina jozibali bo‘ladi.
Notiq so‘zlami o‘z ma’nosida ishlatish bilan birga, biror 
voqea-hodisa mohiyatini yaqqolroq va aniqroq ochib berish 
uchun so'zlaming turli ma’no tovlanishlariga murojaat qiladi. 
So‘zning k o ‘chm a m a’nolari tufayli notiq nutqining 
ta’sirchanligi ta’minlanadi. Tilda so‘zning ko‘chma ma’nolari 
hamda ulaming narsa va voqeiylikka bo‘lgan munosabatiga qarab 
bunday lisoniy hodisalar quyidagicha nomlanadi: 
metafora,
metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik.
Metafora/
Nutqqa obrazlilik, emotsiya (turn his-tuyg‘ular) berish uchun 
narsa va hodisalar o‘rtasidagi o‘xshashlikka asoslanib, so‘zlar 
va iboralaming ko‘chma ma’noda q©‘llanilishi 
metafora
deyiladi.
Uyg‘un va Izzat Sultonning\«Nav^ly» dramasidan 
keltirilgan quyidagi parchaga murojaatqilaylik:
Navoiy:
Ko'zimning nuri kel, toza gulim, kel!
Kungil bog‘ida, sayroqi bulbulim, kel!
Biz bu misralardagi