Yuristning nutq

metafora, metonimiya, sinekdoxa
va
71

---

vazifadoshlik
yo‘llari (usullari) orqali ko‘chadi. Bu usullar 
tilshunoslikda yangi so‘z hosil qiluvchi vositalar tarzida qayd 
etiladi. Tasviriy ifodalar (parafrazalar)ning hosil bo‘lishida ham 
ushbu usullar alohida rol o‘ynaydi. Masalan: 
oq oltin -paxta,
qora oltin-neft yoki dala malikasi makkajo ‘xori
(metafora 
usulida); 
o ‘zbek romanchilik maktabining asoschisi, o ‘zbek
adabiy tilining asoschisi, g ‘azal muikining sultoni
(metonimiya), 
charm qolqop egasi, jamiyatning yarasi
(sinekdoxa) kabilarda 
muayyan predmetga xos belgining 
nomi
boshqa predmetdagi 
belgiga 
nom
sifatida ko‘chirilgan. Shu asosda tasviriy ifodalar 
tizimi boyib boraveradi.
Har qanday noimii boshqa nom bilan almashtirish parafraza 
bo‘lavermaydi. Almashtirilgan nom bilan tasviriy ifoda 
(parafraza) o'rtasida mazmuniy jihatdan qandaydir bog‘liqlik, 
aloqadorlik, yaqinlik bo‘lishi kerak. Shu bilan birga, nomi 
almashtirilayotgan narsaning muhim ahamiyatli tomoni, 
xususiyati to‘g‘risida tinglovchida aniq tasawur hosil bo'lishi 
lozim. Ana shundagina u haqiqiy parafraza bo‘la oladi. Masalan, 
huquq posbonlari, payg‘ambar yoshi, yurtboshi, m o‘yqalam
sohiblari, mustaqilligimiz me ’mori.
2-§. Maqol va iboralar — nutq ko‘rki
Nutq ko‘rki bo‘lgan maqollardan foydalanish notiqning 
so‘z boyligini yanada orttiradi, uning nutqini o ‘tkir va 
t a ’sirli qiladi, unga badiiy jih a td a n sayqal beradi. 
Maqollarni chuqur mushohada etsangiz ularga butun- 
butun kitoblarning mazmuniga teng m a’no-yu mazmun 
singdirilgan bo lad i.
0 ‘zbek xalq og‘zaki ijodi namunalari orasida* nutq 
madaniyatini puxta egallashga, tilning qadr-qimatini chuqur 
anglashga da’vat etuvchi maqollar keng o‘rin olgan. Bu turdagi 
maqollarda so‘zning serma’no va o‘tkir, fikming qisqa va ixcham 
bo'lishi kabi muhim fazilatlar o‘z aksini topgan. Masalan,