Yuristning nutq

58

---

holda m a ’muriy t a ’sir k o ‘rsatish choralarini q o ‘llanadilar
(MHK, 8-modda.)
Sudyaga yoki xalq maslahatchisiga nisbatan berilgan otvod
masalasini sud otvod beruvchining ishtirokisiz hal etiladi
(JPK, 
33-modda.) Bu moddalarda 
qo ‘llanadilar va hal etiladi
fe’llari 
majhul nisbatda emas, balki aniq nisbatda 
(qo ‘llaydilar, hal
etadf)
berilishi lozim edi. Chunki mazkur moddalarda ish 
harakatning bajaruvchisi (
organlar va mansabdor shaxslar;
sud)
ishtirok etmoqda. Majhul nisbatdagi fe’llarda esa ish 
harakatning bajaruvchisi noma’lum boMadi.
Bunday xatoliklar moddalar mazmuniga ham salbiy ta’sir 
etadi. Demak, qonunlar va ulaming moddalari adabiy til 
me’yorlariga muvofiq tuzilmas ekan, bunday moddalarda 
mantiqiy izchillik yo‘qoladi, mazmunga putur yetadi. Adabiy 
til me’yorlariga rioya qilinmay tuzilgan moddalar fuqarolarga 
har doim ham tushunarli bo‘lavermaydi. Shuning uchun ham 
bo‘lajak yuristlarimiz ixtisoslik fanlari bilan nutq madaniyati 
fanini ham uzviy o‘rganmoqlari hayot taqozosidir.

---

4-B O B . ADABIY TILNING FUNKSIONAL
USLUBLARI VA YURISTNING NUTQ
MADANIYATI
Insonlar ijtimoiy hayotning turli sohalarida muloqot 
jarayonida tildagi lug‘aviy birliklar, grammatik vositalami 
qo‘llashda bir-birlaridan farq qiladilar, bu so‘zlovchining o‘ziga 
xos uslubini keltirib chiqaradi. Shu bois ham mutaxassislar 
orasida «uslub - bu inson» degan hikmatning yurishi ma’lum 
ma’noda haqiqatga yaqindir.
Inson hayotining turli qirralarida til vositalarining tanlab 
olinishi esa nutqning xilma-xil ko‘rinishlarining yuzaga kelishiga 
sabab bo‘ladi. Nutqning bunday ko‘rinishlari funksional 
(vazifaviy) uslublar deb yuritiladi. Nutq uslublari tarixan 
tashkil töpgan nutq ko‘rinishlaridir. Nutq uslublarining har 
biti alohida yagona bir tizimni tashkil qiladi. Bu tilning ijtimoiy 
tabiatidan kelib chiqadi.
Tilning funksional uslublari leksik, grammatik, fonetik 
tizimlarga xos barcha vositalaming ma’lum kommunikativ 
maqsadga xizmat qilishi tufayli yuzaga keladi. Demak, nutq 
uslublari tilning ijtimoiy hayotdagi vazifasi bilan bevosita 
bog‘liqdir. Shuning uchun ham ular funksional (vazifaviy) 
uslublar deb nomlanadi. Funksional uslublarni nomlash 
ulaming qanday aloqa, muloqot doirasida qo‘llanilganligiga 
qarab belgilanadi: 1) rasmiy (ma’muriy-huquqiy) uslub; 2) 
ilmiy uslub; 3)badiiy uslub; 4) so‘zlashuv uslubi; 5) 
publitsistik uslub.
Har bir uslubning o‘ziga xos lisoniy xususiyatlarini ongli 
idrok qilish nutq m adaniyatining asosiy mezonidir. 
Shuningdek, bo‘lajak yuristlarimiz ham ijtimoiy hayotning 
turli jabhalariga xizmat qiluvchi nutq uslublaiini zarur darajada 
bilishi va uslublararo lisoniy chegaralami talab darajasida 
o‘zlashtirishlaii maqsadga muvofiqdir.