Yuristning nutq

sudlanuvchi
xulqiga, qalbiga ta’sir etishi tabiiy.
Og‘zaki yuridik nutq xususiyatlari quyidagi m e’yorlarga 
asoslanadi:
22

---

1. Og‘zaki yuiidik nutq kommunikativ jarayon bilan bevosita 
bog'liq bo‘ladi. Og‘zaki nutq tezkorlik bilan amalga oshadi, 
shuning uchun har qanday yurist ifodalayotgan fikriga mos 
so‘zni, gapni tanlay olish qobiliyatini shakllantirib borishi 
maqsadlidir.
Ba’zan sud jarayonida prokuror, sud yoki advokat 
voqeiylikka, aytilishi lozim bo‘lgan fikrga, hodisalarni 
dalillashga mos, muvofiq so‘z topa olmay qoladi. Og‘zaki nutq 
tayyorgarliksiz, ya’ni favqulodda yuzaga keladi, shuning uchun 
kishi o‘z nutqida voqeiylikdan uzoqroq so‘zni ishlatib yuborishi 
ham mumkin. Natijada aytilgan nutq nishonga borib tegmaydi, 
ko‘zlangan maqsad amalga oshmay qoladi. Og‘zaki nutq 
jarayonida odam bir vaqtning o ‘zida fikrlaydi hamda so‘zlaydi, 
shuning uchun voqelikka mos so‘zlam i tanlashga deyarli 
imkoniyat bo‘lmay qoladi.
2. Og'zaki nutqda gap qurilishini aql nazorat qilib boradi. 
Bunda xotiraning roli katta. Agar xotira sust bo‘lsa, og‘zaki 
nutqda gap tuzilishi, so‘z birikmalari o ‘zaro mantiqan va 
grammatik jihatdan bog‘lanmay qoladi.
3. Og‘zaki yuridik nutq, asosan, tahrir imkoniyatidan 
mahrum bo‘ladi. U qanday shaklda namoyon bo‘lgan bo‘lsa, 
shundayligicha tinglovchiga yetib boradi.
4. Og‘zaki yuridik nutqda takrorlar, qaytariqlar ko‘p 
uchraydi.
5. Og‘zaki yuridik nutqning lug‘aviy tarkibi yozma nutqqa 
nisbatan kam bo‘ladi. Olmoshlar, yuklamalar, modal so‘zlar, 
bosh va tushum kelishigidagi otlar ko‘proq ishlatiladi. Og‘zaki 
nutqda ellipsisga yo‘l qo‘yiladi, ya’ni nutqning tejamkor 
bo‘lishi uchun ba’zi gap bo‘laklari tushiriladi. To'liqsiz gaplar 
ko‘p qo‘llanadi.
6. Og£zaki yuridik nutqda so‘zlovchining faol nutqiy harakati 
pauza (to‘xtam), ohang, urg‘u, unlilaming cho‘zib talaffuz 
etilishi; turli xil jest (imo-ishora)lar, mimika (qiyofaning 
o ‘zgarishi)lar fikrning tinglovchiga yetib borishida muhim 
ahamiyat kasb etadi.
23

---

7. 
Og‘zaki nutqda talaffuzning ahamiyati katta. Gapga 
ustaükni talafïuz ravonligidan ayricha tasawur etib bo‘lmaydi. 
N o‘noq talafïuz tergov jarayonida, sud jarayonida, ayniqsa, 
sud hukmi o ‘qilishida noxush vaziyatni keltirib chiqarishi 
mumkin. Sud hukmi o ‘qilayotganda har bir so‘z, har bir 
termin yoki har bir gap ravon talafïuz etilishi shart. Toki 
o ‘qilayotgan hukm davlat nomidan ifodalanayotgani aniq 
bilinib tursin.
Og‘zaki nutqni shakllantirish va takomillashtirisji ko‘proq 
yozma nutqning takomiliga bogMiq. 
Yozma nutq
yuqori 
d arajada b o ‘lm as ekan, og‘zaki n u tq k o ‘ngildagidek 
bo‘lmaydi.
Yozma nutqda esa til vositalarini tanlash va qo‘llashga to‘liq 
imkoniyat bo‘ladi. Yozma nutqni xohlagancha tahrir qilish 
mumkin. Yozma nutqda og‘zaki nutqdagi kabi hayajon 
bo‘lmaydi, notiq shoshilmasdan, o ‘ylab nutq tuzadi. Shu 
sababdan ham yozma nutq og‘zaki nutqdan ko‘ra ravon, aniq 
va izchilroq bo‘ladi.
Har qanday nutqni xoh u badiiy,xoh u ilmiy yoxud rasmiy 
bo‘lsin yozma ravishda ifodalash insho deyiladi.”Insho notiqlik 
san’atining bir qirrasi, san’at ichra san’atdir”1. Afsuski, so‘nggi 
yillarda oliy maktab tizimida, hatto o ‘rta maktablarda ham 
inshoga e’tibor susaydi.Yuristlaming yozma ishlari haqida hech 
kim o‘ylab ham ko‘rmadi. Yozma nutqi ravon bo‘lmagan 
yuristning faoliyatini tasawur qilish qiyin. Yozma yuridik nutq 
barqaror va qat’iy bo‘ladi, u har doim aw aldan o ‘ylanadi 
hamda matnga tushiriladi. Taniqli yuristlaming hech biii yozma 
nutqini takomillashtirmasdan yuqori martabaga erishmaganlar. 
Yozma yuridik nutq og‘zaki yuridik nutqning rivojiga bevosita 
ta ’sir etadi, asosan, og‘zaki yuridik nutq yozma yuridik nutq 
asosidarivojlanadi.
Yozma mashqlar — bamisoli tafakkur mashqlaridir. Biror