Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

2. Bolalarning siyosiy huquqlarini amalga oshirishning xalqaro va milliy

huquqiy asoslari

 Siyosiy huquqlar – fuqaroning suby ktiv huquq va erkinliklarining muhim

kat goriyasini tashkil etadi. Bu huquqlar qonun tomonidan ta’minlangan insonning

davlatning ijtimoiy-siyosiy hayotida ishtirok eta olishi (individual va jamoa holda)

va shu bilan davlat hokimiyatini amalga oshirishi bilan bog‘liq bo‘lgan ommaviy

hokimiyatga ega bo‘lish imkoniyatidir. Siyosiy huquqlar inson huquqlarining

boshqa turlari mavjudligining b vosita sharti hisoblanadi, chunki ular organik

---

268

ravishda bir-biridan ajralmas bo‘lib, d mokratiya tizimining asosini tashkil etadi va

hokimiyatni ch klaydigan hamda o‘z faoliyatini yo‘naltiradigan qadriyat sifatida-

maydonga chiqadi

176

.

Siyosiy huquqlar boshqa huquq va erkinliklarga nisbatan o‘ziga xos

xusutsiyatga ega bo‘ladi. Chunki, birinchidan, siyosiy huquqlar davlat va jamiyat

ishlarini boshqarishda ishtirok etish bilan bog‘liq bo‘ladi. Ikkinchidan, bu

huquqlar, o‘z tabiatiga ko‘ra inson tug‘ilganidanoq ega bo‘ladigan va uzviy

hisoblangan asosiy shaxsiy huquqlardan forqli o‘laroq, davlat fuqaroligiga ega

bo‘lishi bilan bog‘liqdir. Bu farqlar O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasida

shaxsiy va iqtisodiy-ijtimoiy huquqlar “har kim”, siyosiy huquqlar esa, “fuqarolar”

b aniq yo‘naltirilganligida o‘z ifodasini topgan. Konstitutsiyamizda

fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishdagi ishtirookini amalga

oshirish shakllari ifodalangan.

Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda b vosita ishtirok

etish huquqi

 O‘zb kiston R spublikasi fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini

boshqarishda, saylov va r

ndumlarda b vosita qatnashishlari va o‘z ovozlarini

rishlarida namoyon bo‘ladi. Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini

boshqarishda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqi esa oliy va mahalliy vakillik

organlariga saylaydigan o‘z vakillari orqali davlat va jamiyat ishlarini

boshqarishda qatnashishlarini ifodalaydi

177

.

Qayd etish lozimki, bu borada bolalar kattalarga nisbatan kamroq siyosiy

huquqlarga ega. Chunki. bu ularning int ll ktual jihatdan to‘la qonli shaxs sifatida

shakllanmaganligi, ya’ni muomala layoqatiga ega emasligi yoki qisman ega

ekanligi bilan bilan bog‘liqdir. Albatta, o‘n yoshli yoki o‘n b sh yoshli bolaga

davlatni boshqarishni ishonib bo‘lmaydi, bu tushunarli. Shuning uchun ham

bolalar davlat va jamiyatni boshqaruvida, ularga bo‘ladigan saylovlarda ishtirok

eta olmaydilar. Shuning uchun ham, bunday huquqlar xalqaro standartlarda ham,

milliy qonunchilikda ham o‘z aksini topmaydi.

176

Muminov A. Tillabaev M. Inson huquqlari. Darslik. Mas’ul muharrir A.X.Saidov. -2-nashr. –T.^ Adolat, 2013 –

B.301

177

O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasiga sharh. Mualliflar jamoasi. –T.: O’zbekiston, 2013. -B.154-155

---

269

Ammo, bu d gani bolalar siyosiy huquqlarga egalik qila olmaydi d gani

emas. Ular ham muayyan darajada siyosiy huquqlarga ega.

Jumladan, Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 15-moddasining 1-

bandi

Ishtirokchi-davlatlar bolaning assotsiatsiya va tinch yig‘ilishlar erkinligi

huquqini e’tirof etishini ko‘zda tutadi. Mazkur moddaning 2-bandiga binoan,

qonunga muvofiq qo‘llaniladigan va d mokratik jamiyatda davlat xavfsizligi yoki

jamiyat xavfsizligi, jamoat tartibi (ordre public) manfaatlari yo‘lida, aholining

sog‘lig‘i yoki ma’naviyatini saqlash, boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini

himoya qilish uchun zarur bo‘lgan ch klashlar istisno qilgan holda, bu huquq,ning

amalga oshiriliga nisbatan biror-bir ch klovlar qo‘yilishi mumkin emas.

Jumladan, O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasining 33-moddasida

fuqarolar o‘z ijtimoiy faolliklarini O‘zb kiston R spublikasining qonunlariga

muvofiq mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazishlar shaklida amalga

oshirish huquqiga ega ekanliklari, 34-moddasida esa, O‘zb kiston R spublikasi

fuqarolari kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va bosha jamoat

birlashmalariga uyushish, ommaviy haraktalarda ishtirok etish huquqiga egaliklari

ko‘rsatib o‘tilgan.

Ijtimoiy uyushmalar a’zoligiga qabul qilinishi yoki kirish uning nizomida

yozilgan shartlarga muvofiq ko‘ngilli ravishda amalga oshiriladi.

Mamlakatimizda, bolalarning ijtimoiy uyushmalarga birlashishga bo‘lgan

huquqi