|
Ateroskleroz profilaktikasida jismoniy mashqlar
muammosi
Ateroskleroz - yurak qon tomirlar tizimining asosiy kasalligi hisoblanib,
stenokardiya, miokard infarkti, insul’t va o`limning sababchisidir. Bu kasallikga
faqat katta yoshdagi kishilargina emas, balki o`smirlar va xatto bolalar ham
chalinmoqda[1,2,4].
Aterosklerozni davolash juda ham qiyin bo`lganligi uchun, uni oldini olish
hozirgi zamon tibbiyotining eng dolzarb muammosidir. SHuning uchun yurak
qon-tomirlar kasalliklari, xususan, ateroskleroz profilaktikasida jismoniy
mashqlarning ahamiyati juda ham katta[3,4]. Chunki doimiy jismoniy mashqlar
arterial qon bosimini pasayishiga, me`yordagi tana vaznini ushlab turishga
yordamlashib, qandli diabet va ateroskleroz rivojlanishiga to`sqinlik qiladi, ya`ni
yuqori zichlikdagi β-lipoproteidlar miqdorini oshishiga sabab bo`ladi[1,5,6,7,8].
Doimiy jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishni boshlashdan avval xar bir
inson organizm xolatini aniqlash uchun vrach maslahatidan o`tishi zarur. Bu
asosan yurak qon-tomirlar tizimida o`zgarishi, arterial bosimi yuqori, yurak
sohasida yoki to`sh ortida og’riq, bosh aylanishi, xushdan ketish va engil jismoniy
mashqda xansirash mavjud bo`lganlar uchun ta`alluqlidir. Yosh va o`rta yoshdagi
insonlar o`zlarini sog’ deb bilsalar, vrach maslaxatisiz doimiy jismoniy mashqlarni
boshlashlari mumkin. Ammo shuni unitmaslik kerakki, jismoniy mashqlarni
tayyorgarlik bo`yicha doimiy sekin-asta oshirib borish zarur shart hisoblanadi.
Bajarilayotgan jismoniy mashqlarning organizmga mosligini, ya`ni
optimalligini bilishingiz uchun tomiringiz urishini nazorat qiling. Ma`lumki, xar
bir inson yuragi uni yoshiga qarab, turli xil zo`riqishlarga javoban, ma`lum
chegaragacha yurak qisqarishlari sonini oshirishi mumkin. Bu yurakning maksimal
qisqarish chegarasi deyiladi. Bu ko`rsatkich 220 dan sizni yoshingizni ayirmasiga
teng, ya`ni 20 yoshli inson uchun daqiqasiga -200 marta, 30 yoshliga -190, 40
yoshliga-180, 50 yoshliga-170, 60 yoshliga-160 marta va hokozo bo`lishi kerak.
Albatta bu qisqartirilgan ko`rsatkich, lekin buni doimiy kundalik amaliyotda
muvaffaqiyatli qo`llash mumkin.
Shunday nuqtai nazar mavjudki, mashg’ulot davomida yurak qon-tomir va
nafas olish tizimlarining funktsional imkoniyatlarini yaxshilash uchun jismoniy
mashqlar shunday intensivlikda qilinishi kerakki, bunda yurak qisqarishlari soni
maksimaliga nisbatan 60-75% ga etishi, ya`ni 20 yoshli insonda yurak qisqarishlari
soni bir daqiqada 120-150, 30 yoshda 114-142, 40 yoshda 108-135, 50 yoshda
102-127, 60 yoshda 96-120 marta va xokozodan oshmasligi kerak.
Demak, yurak qisqarishlari soni maksimaliga nisbatan 60-75% atrofida
bo`lgandagina bajarilayotgan jismoniy maqlarni optimal deyish mumkin. Yurak
qisqarishlarining soni pul’s chastotasiga teng. Pul’sni xisoblash uchun eng qulayi
o`rta va nomsiz barmoqlar uchini o`ng yoki chap uyqu arteriyasi yoki bilak
arteriyasiga qo`yishdir. Shuningdek, pul’sni aniqlash uchun tanadagi boshqa
arteriyalardan ham foydalanish mumkin. Odatda pul’sni 30 soniyada sanab ikkiga
ko`paytiriladi, natijada bir daqiqadagi yurak qisqarishlari soni hosil bo`ladi (pul’sni
15 soniyada sanab to`rtga ko`paytirish yo`li bilan ham bir daqiqadagi yurak
qisqarishlari sonini aniqlash mumkin).
Jismoniy mashqlarni bajarishda, uning intensivligini shunday olish kerakki,
yurakning qisqarishlari soni maksimaliga nisbatan 60-75% atrofida bo`lsin.
Jimoniy mashqlarni boshlanishida yurak qisqarishlari soni yaxshisi maksimaliga
nisbatan 60% gacha oshirish kerak, keyinchalik tayyorgarlik darajasining ortib
borishiga qarab 75% gacha oshirish mumkin. Agar 6-9 oy doimiy jismoniy
mashg’ulotlardan so`ng o`zingizni yaxshi xis qilsangiz, jismoniy mashq
intensivligini yanada oshirib, yurak qisqarishlari sonini maksimaliga nisbatan 85%
gacha ko`tarish mumkin. Ammo bunday qilish shart emas.
Doimiy jismoniy mashg’ulotlar quyidagi xolatlarda yurak qon-tomir va
nafas olish tizimlarining funktsional imkoniyatlarini yaxshilanishiga imkon beradi:
1. Yurak qisqarishlari sonini maksimaliga nisbatan 60-75% ga etkazish
uchun jismoniy mashqlar davomiyligi etarlicha bo`lishi kerak.
2. Yurak qisqarish chastotasi optimal darajaga etganda jismoniy mashqlar
bajarishning davomiyligi tanafussiz 15-30 daqiqa bo`lishi kerak.
3. Jismoniy mashq mashg’ulotlari xar kuni yoki xaftasiga 3 marta doimiy
o`tkazilishi shart.
Bundan ko`rinib turibdiki, jismoniy mashqlarning intensivligi, davomiyligi
va doimiyligi muhim ahamiyatga ega.
98
Xar bir mashq kamida 25-40 daqiqa davom etib, o`zida razmenkali (5
daqiqa), asosiy (15-30 daqiqa) va oxirgi (5 daqiqali jismoniy mashq intensivligini
sekin-asta susaytiriladi) qismlarni saqlashi kerak. esda tutish kerakki, jismoniy
mashqlar bajarilishini birdan to`xtatmaslik lozim, chunki bu xushdan ketishga olib
kelishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
