Yuqori molekulali birikmalar kimyosi va

Ma’ruza 11 
Polimerlar egiluvchanligi 
Polimerlarning fizik xossalari ularning kimviy tuzilishi bilan belgilanadi. 
Biroq fizik xossalar va kimyoviy tuzilish orasidagi bog‘liqlik o‘ta murakkabdir. 
Bu bog‘liqlikni tushunish uchun polimerlarning egiluvchanligi termini kiritilgan 
bo‘lib, ichki molekulyar issiqlik harakati yoki tashqi kuchlar ta’sirida 
makromolekulani o‘z konformatsiyasini o‘zgartirish qobiliyati polimerning 
egiluvchanligidir. Egiluvchanlik faqat polimerlarga xos bo‘lib, ularning muhm 
xossasidir. Makromolekulalar konformatsiyasi zvenolarning asosiy zanjirning σ 
g` boglari atrofida tormozlangan aylanishi natijasida o‘zgaradi. Shunday kilib 
zanjir egiluvchanligi makromolekulalardagi σ g` bog atrofidagi ichki 
aylanishning yengilligi bilan belgilanadi. Zvenolarni g`Sg`Sg` bog atrofida 
aylanishini 
quyidagicha 
tasavvur 
qilish 
mumkin. 
α g` valent burchak 
β g` valent burchakni tuldiruvchi burchak
φ g` ichki aylanish burchagi
1, 2,3,4,5,6 va punktir chizik g` suyultirilgan 
eritmalarda aylanish traektoriyasi;
1,6,7 va uzluksiz chiziq g` qattiq agregat 
holatda 
ilgarilanmag`kaytma 
tebranish 
oblasti. 
U
1
energiyali bir konformatsiyadan 
U
2
energiyali ikkinchi konformatsiyaga 
zvenosini 
φ 
burchakka 
burilish 
natijasida 
σ 
g` 
bog 
atrofida 
aylanayotgan zvenoning U(φ) potentsial 
energiyaning 
o‘zgarishi 
quyidagi 
ko‘rinishga ega.
Aylanish ehtimolligi ikkala holatlarning energiyalarining farqi U
1
g`U
2
h∆U va potentsial to‘siq U
0
qiymati bilan belgilanadi. Termodinamik va kinetik egiluvchanliklarni farqlashadi. 
 
 
Termodinamik egiluvchanlik 
Ichki issiklik harakati natijasida 1g` konformatsiyadan 2g` 
konformatsiyaga o‘tish qobiliyati bilan xarakterlanadi. ∆U ning qiymatiga 
bog‘liq. 
Termodinamik egiluvchanlik quyidagi ko‘rsatgichlar bilan baholanadi:
birlik parametri (σ
j
) 
g` real zanjirning uchlari o‘rtasidagi urtacha kvadrat masofa. 

---

57 
g` erkin tuzilgan zanjirning uchlari o‘rtasidagi o‘rta kvadrat masofa. 
Bu kursatgich sigmentlari valent boglar atrofida aylanishadi, ularning 
deformatsiyaga uchramagan holatida qo‘llaniladi. Bunda nadmolekulyar 
strukturaga uzgarmas bo‘ladi.