Юлдашeв А. Сирожиддинов И. Хусаинов М

факторинг операцияси деб аталади. 
Факторинг – дебитор қарз мажбуриятини фактор воситачига 
ўтказаётган субъектнинг қарз ундириш таваккалчилигини камайтириш 

---

207 
мақсадида тузиладиган шартномадир. Субъектлар ўртасида дебиторлик ва 
кредиторлик қарзлари муаммоси пайдо бўлганда, яъни товар-моддий 
қийматликларни жўнатган субъект харидордан маҳсулот ҳақини ўз 
муддатида ундиролмаса ёки бундай қарзлар шубҳали, уларни ундириш 
эҳтимоли кам бўлса факторинг воситасида қарзни ундириш амалиёти 
қўлланилади. 
Факторингда воситачи корхона (одатда банк) қарз берган субъектдан 
маълум бир комиссион тўлов эвазига қарздордан маблағни ундириш 
ҳуқуқини қўлга киритади. Факторинг шартномаси тузилиши билан субъект 
ундиролмай турган қарзнинг аксарият қисмини факторинг субъектидан (ёки 
банкдан) олади. Сўнгра факторинг корхонаси қарздор корхонага қарзни 
ундириш бўйича даъво қўзғатади. 
Факторингнинг афзаллиги шундаки, у нотўловлар муаммосини қисман 
бўлсада ечишга имкон беради. 
Дебитор қарзларни назорат ва таҳлил қилишнинг умумий схемаси 
одатда ўз таркибига қуйидаги босқичларни олади. 
1-босқич. Алоҳида дебитор қарзларнинг критик даражаси белгилаб 
олинади. Бу суммадан юқори бўлган ҳар бир қарздорликнинг ҳисоб-китоб 
ҳужжатлари тўла текшириб чиқилади. 
2-босқич. қолган ҳисоб-китоб ҳужжатларидан назорат учун тўплам 
танлаб олинади, танлашнинг турли усуллари қўлланиши мумкин. 
3-босқич. 
Текшириш 
учун 
танлаб 
олинган 
ҳисоб-китоб 
ҳужжатларидаги дебитор қарзлар қанчалик реал эканлиги текширилади. 
Хусусан, қарздорлардан бу сумманинг хақиқийлигини тасдиқлашлари 
сўралиши мумкин. 
4-босқич. Аниқланган хатоларнинг муҳимлигига баҳо берилади.
Назорат учун саволлар: 
1. Дебиторлик қарзлари нима? 
2. Кредиторлик қарзлари нима? 
3. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг шартли айланиш 
коэффициенти ва айланиш даврининг ҳисоблашда қайси кўрсаткичлар роль 
ўйнайди? . 
4. Дебитор қарзларни бошқаришнинг моҳияти нимадан иборат . 
5. Дебеторлик ва кредиторлик қарзларини камайтириш йўлларини 
тушунтиринг.