|
1.3. Marjinal foydalilik nazariyasi
Odamlar tovar va xizmatlarni iste'mol qiladilar, chunki ular zavq (yoki qoniqish) manbai bo'lish xususiyatiga ega. Iqtisodchilar bu mulkni "foydali" deb atashadi. Iqtisodchilar iqtisod fanida “marjinalizm” (“marginallik”) deb nomlangan maxsus yo‘nalish yaratdilar. Marjinalistik yondashuvning asosiy g'oyasi quyidagicha edi: mahsulot tannarxi (qiymati) uni ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnat xarajatlari bilan emas, balki iste'molchiga keltirishi mumkin bo'lgan foydali ta'sir bilan belgilanadi. Ushbu yondashuv klassik maktabning an'anaviy g'oyalariga zid edi, chunki u iqtisodiyot faoliyatining yakuniy natijalari ustuvorligini tan oldi. Marjinalizm asoschilari iqtisodiy fanning barcha toifalarini faqat iqtisodiy sub'ektning narsaga, uning xohish-istaklariga, umidlariga, bilimlariga bo'lgan munosabatidan kelib chiqishi mumkinligiga qat'iy ishonch hosil qilganlar. (Demak, K. Menger tovarlarning o'zi ob'ektiv xususiyatlardan mahrum, bu xususiyatlar ularga odamlarning ularga nisbatan mos munosabati bilan beriladi, deb yozgan.3
Avvalo, marjinalistlar har qanday tovarni iste'mol qilish, qoida tariqasida, tabiatda "qo'shimcha" ekanligiga e'tibor qaratdilar. Boshqacha qilib aytganda, iste'molchi iste'mol qilinadigan tovar birliklarini unga bo'lgan ehtiyojni qondirmaguncha asta-sekin ko'paytiradi (masalan, och qolganda, odam bir sendvich yeydi, boshqasini iste'mol qiladi va hokazo. u bir stakan suv ichadi, ikkinchisi va shunga o'xshash, chanqoqlik hissi o'tmaguncha).
Ushbu kuzatishdan uchta muhim xulosa chiqarildi :
1. Mahsulotning har bir qo‘shimcha birligi iste’molchiga qo‘shimcha foydalilik keltiradi, bu esa ushbu tovarning “marjinal foydaliligi” deb ataladi (iqtisodiy nazariyada “marjinal” va “qo‘shimcha” so‘zlari sinonimdir, ya’ni ular bir xil xususiyatga ega. ma'nosi). Shunday qilib, marjinal foydalilik - bu qandaydir tovarning keyingi birligini iste'mol qilishdan olingan qo'shimcha foydalilik miqdori.
2. Iste'mol qilinadigan tovar birliklari soni qancha ko'p bo'lsa, ushbu tovarning har bir keyingi birligi iste'molidan kelib chiqadigan marjinal (ya'ni qo'shimcha) foydalilik shunchalik kichik bo'ladi. Boshqacha qilib aytganda, marjinal foydalilik pasaymoqda. Shuning uchun eng kam shoshilinch ehtiyojni qondiradigan tovar eng kam foydalilikka ega.
Bu marjinallar tomonidan marjinal foydalilik va tovar qiymati o'rtasidagi teskari munosabatni nazarda tutadi. Bu shuni anglatadiki, yaxshi narsa qanchalik qimmatli bo'lsa, odamda bu yaxshilikning birliklari shunchalik kamroq bo'ladi va aksincha (cho'lda bir stakan suv katta qiymatga ega, to'lqinli daryo bo'yidagi bir stakan esa hech qanday ahamiyatga ega emas). qiymat, garchi foydali bo'lsa ham). Xulosa: ushbu tovarning qiymati eng kam shoshilinch ehtiyojni qondiradigan ushbu tovarning oxirgi mavjud birligining foydaliligi bilan belgilanadi.
3. Bir tovarning ma'lum miqdordagi birliklarini iste'mol qilish orqali odam kamayib borayotgan marjinal foydaliliklar yig'indisidan iborat umumiy foydalilikni oladi. Nazariy jihatdan, marjinal foydalilikning an'anaviy birliklarini "utils" deb atash odatiy holdir. Agar tovarning birinchi birligini iste'mol qilish odamga 5 foyda, ikkinchisi 4, uchinchisi 2 va to'rtinchisi 1 foyda keltirsa, bu qatorning umumiy foydaliligi 12 foyda (va marjinal foydalilik) bo'ladi. 1 ga teng bo'ladi). Har bir keyingi birlikdan voz kechish umumiy (jami) foydalilikning pasayishini va bir vaqtning o'zida oxirgi mahsulot birligining marjinal foydaliligini oshirishni anglatadi.4
Grafik 1. Marjinal foydalilik egri chizig'i
Demak, marjinalistlar nazariyasiga ko'ra, foydalilik sub'ektiv tushunchadir. Albatta, bir kishi uchun ma'lum bir mahsulotning foydalilik qiymatini aniq o'lchash qiyin. Foydalilik hajmini o'lchaydigan asboblar yo'q va bo'lishi ham mumkin emas. Biroq, marjinal foydalilikni kamaytirishning umumiy tamoyilini grafik tasvirlash mumkin.
Xulosa qilish mumkinki, insonda yaxshilikning birliklari qanchalik kam bo'lsa, u qanchalik qimmatli bo'lsa va aksincha.
Do'stlaringiz bilan baham: |
