Yu. S. Shokirova, E. Yunusaliyev

erishish ehtimolligi 
Loyiha
indeksi 
1-y 
2-y 
3-y 
4-y 
Kutilayotgan 
foyda 
Xavf-xatar 
E
1
=0,4 E
2
=0,1 E
3
=0,2 
E
4
=0,3 
1 
50 
40 
130 
30 
59 
36,45 
2 
40 
50 
150 
20 
57 
47,55 
3 
70 
60 
130 
10 
63 
41,96 
1, 2, 3 - loyihalar bo‘yicha kutilayotgan foyda (1) formuladan foydalanib topi-
ladi. 
T
1 
=
59
3
,
0
30
2
,
0
130
1
,
0
40
4
,
0
50









 
T
2 
=
57
3
,
0
20
2
,
0
150
1
,
0
50
4
,
0
40








 
T
3 
=
63
3
,
0
10
2
,
0
130
1
,
0
60
4
,
0
70








 
1-2-3-loyihalar uchun xavf-xatar ahamiyati (2) formuladan foydalanib aniqla-
nadi. 
 
T
1 
=
59
3
,
0
30
2
,
0
130
1
,
0
40
4
,
0
50









 
T
2 
=
57
3
,
0
20
2
,
0
150
1
,
0
50
4
,
0
40








 
T
3 
=
63
3
,
0
10
2
,
0
130
1
,
0
60
4
,
0
70








 

---

101 
Loyihalarning havf-xatar ahamiyati dispersiya orqali aniqlanadi:
 
D
1
2
=
1359
45
,
36

 
D
2
2
=

 2261=47,55 
D
3
2
=

1760=41,96 
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarni grafik ko‘rinishida quyidagicha aks et-
tirish mumkin. 
 
 
 
 
3.7- rasm. Ishlab chiqarishga joriy etilayotgan loyihalarning kutilayotgan foydaliligi 
va ularning xavf darajasi 
Grafik va hisob kitob natijalaridan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarishga 1 - 
loyihani kiritishdan kutiladigan foyda darajasi yuqori, xavf-xatar darajasi ancha 
pastdir. Demak, dispersiya darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, ushbu loyiha o‘ta riskli 
hisoblanadi. 
 
INTELLEKTUAL TRENING 
A. Mashqlar 
 
1. Sanab o‘tilgan risklardan qaysi birlari texnik risklarga kiradi? 
Chiqindilarni omborlarga to‘plash 
Quvvat rezervlarining yo‘qligi 
Ishlab chiqarishning zarari 
Uskunalarning yaroqsizligi 
0
10
20
30
40
50
55
60
70
80
90
100
10
20
30
30
35
40
45
50
2
-
loyixa 
3 
- 
loyixa
1 
- 
loyixa 
Xavf xa-
tar 
Kutilayotgan foyda 

---

102 
Texnologiyaning yangiligi 
Aylanma mablag‘ning mavjudligi 
Buyurtmachining to‘lovga qodirligi. 
2. Riskning quyidagi turlari mavjud: 
Aylanma mablag‘ning yetishmasligi. 
Talabning doimiy emasligi. 
Xodimlar malakasi. 
Jamlovchi qismlar bilan vaqtida ta’minlamaslik 
Transport yo‘llaridan uzoqlik. 
Quvvat rezervining yo‘qligi. 
Xom ashyo kelish joylarining ko‘pligi. 
Buyurtma bajaruvchining insofsizligi. 
Ish tashlash xavfi. 
Maoshning yetarli emasligi. 
Xom ashyo va materiallar sifatining doim bir xil emasligi.
3.3 - jadval
Bu risklarni jadvalning kerakli bo‘limlariga taqsimlang
 
 
Tayyorgarlik 
risklari 
Qurilish risk-
lari 
Moliyaviy 
risklar 
Ijtimoiy risk-
lar 
Texnik
risklar 
1 
2 
3 
4 
5 
3. Biznes - loyiha faoliyatini tahlil qilish bosqichlarida quyidagi oddiy risk-
lar aniqlandi: 
talabning doim birdek emasligi; 
mahsulotning boshqa turlari paydo bo‘lishi; 
raqobatchilar tomonidan narxlarning tushirilishi; 
raqobatchilarning ishlab chiqarish hajmini oshirishi; 
soliqlarning oshishi; 
aylanma mablag‘ning yetishmasligi. 
Foydaning oshishiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan, quyidagi omillardan ushbu 
risklarga mosini qo‘ying: 
A. Qarzlarning ortishi. 
V. Sotishning pasayishi. 
S. Narx ko‘tarilishi bilan talabning kamayishi. 
D. Talabning pasayishi. 
E. Narxning pasayishi. 
F. Sof foydaning kamayishi. 
4. Tadbirkorlik loyihasini amalga oshirish quyidagi oltita oddiy risklar bilan 
bog‘liq 
S
i
(i=1,2,...6): 
1) loyihani tayyorlash; 2) qurilish; 3) moliyalash; 4) ijtimoiy muammolar; 

---

103 
5) ishlab chiqarishning texnik holati; 6) ekologik cheklashlar. 
Ahamiyatiga ko‘ra barcha 
R
i
risklar ikki guruhga bo‘linadi:
 R
1
va 
R
2
(i = 1,2). 
Birinchi guruh risklari 
R
1
birinchi darajali ahamiyatga ega. Birinchi guruhga 
S
1
,S
2
,S
3
,S
4
risklari kiradi. Ikkinchi guruhga - 
S
5
,S
6
kiradi. Birinchi guruhda risklar 
soni: 
M
1
=4
ta, ikkinchi guruhda esa 
M
2
=2 
ta. Ahamiyatlilik darajasiga ko‘ra 
risklarga quyidagicha salmoq berilgan: 
Wi:W
1
=0,4;W
2
=0,2;W
3
=0,15;W
4
=0,12;W
5
=0,08;W
6
=0,05.
Barcha 
guruhlar 
bo‘yicha risklar yig‘indisi birga teng: 




2
1
1
k
i
Wi
Har bir oddiy riskka taalluqli bo‘lgan hodisalarning sodir bo‘lish ehtimol-
ligini baholash uchun ekspertlar jalb qilingan. Ular olib borgan ishlarning natijalari 
quyidagi jadvalda (3.4-jadval) keltirilgan: