Ю. И. АҲмадалиев

Макротопонимларга йирик географик объектлар- океан ва денгизлар, 
қитъалар ва материклар, дарёлар ва тоғлар, мамлакатлар ва ўлкалар ҳамда 
шаҳарларнинг номлари киради. Дунёнинг табиий ва сиёсий картасига 
киритилиши мумкин бўлган юқоридаги объектлар қаторига Атлантика ёки 
Тинч океани, Орол ёки Қора денгизи, Европа ёки Осиё қитъалари, Амударё 
ёки Сирдарё, Ўзбекистон ёки Марказий Осиё, Тошкент ёки Фарғона 
шаҳарлари киритилиши мумкин. Тарихий даврларда қадимийлиги, узоқ вақт 
сақланиб қолиши ва кам ўзгариши макротопонимларга хос бўлган асосий 
хусусиятлардан биридир.
Микротопонимлар ўзида ариқ, булоқ, гузар, дала, дашт, жар, жилға, 
тепалик, ҳовуз, сой, маҳалла, кўча, ўтлоқ, қир, қудуқ, сингари майда 
географик объект номларининг атоқли отларини ўзида мужассамлаштиради 
(Н.Охунов 1989). Бундай номлар қаторига Гузар, Гулҳовуз, Даштмаҳалла, 
Жарариқ, Жийдаариқ, Жуманқудуқ, Молҳовуз, Оқтепа, Пасткўча, 

---

44 
Совурбулоқ, Тошлоқдала, Қизилқақир, Қоратепа, Қумбулоқ, Қурқсой, 
Қумариқ, Юқори Арча, Юқоримаҳалла, Юқорикўча номларни киритиш 
мумкин. Микротопонимлар тилда узлуксиз пайдо бўлиши ва тез- тез 
алмашиб, ўзгариб туриши билан макротопонимлардан фарқ қилади. 
II. Географик номларни этимологик таҳлилга кўра таснифлаш. Бу 
мезон бўйича географик номларни учта гуруҳга бўлиш кўзда тутилади: 
а) маъноси этимологик таҳлилларсиз ҳам маълум бўлган топонимлар; 
б) маъноси илмий этимологик таҳлиллар натижасида очиб бериладиган 
топонимлар; 
в) маъносини этимологик таҳлиллар натижасида ҳам очиш қийин 
бўлган географик номлар. 
Бу тасниф вақт давомида ўзгариб туради, яширин маъноси очилган 
топонимлар бир гуруҳдан бошқасига ўтиши кузатилади. 
III. Географик номларнинг тарихий таснифида топонимнинг қайси 
луғавий-географик қатламга мансублиги таҳлил қилинади. Жой номлари 
аниқ бир тарихий шароитда пайдо бўлиб, келиб чиқиши жамият ҳаёти, 
ҳудудда яшаётган ёки қачонлардир яшаган халқлар тили билан чамбарчас 
боғлиқ. Аниқроқ айтганда, ҳар бир тарихий давр ўзига хос хусусиятларга эга 
эканлигини унинг географик номларида ҳам кўриш мумкин. Географик 
номлар 
таркибидаги 
мавжуд 
луғавий-географик 
қатлам 
бўйича 
республикамизда кенг тарқалган қуйидаги 7 та қатламларни ажратиш 
мумкин: