Ю. И. АҲмадалиев

топоформантлар 
усулидан 
топонимларни 
изоҳлаш 
учун 
ҳам 
фойдаланилади. Топонимларни формантларга қараб ўрганиш соҳасида 
кейинги ўн йилликларда катта ишлар қилинди. Бу усулда номлар таркибида 
кўплаб такрорланадиган элементлар бир хил маънони англатиши эътиборга 
олинади. Ўзбекистонда ҳам топонимлар таркибида энг кўп келадиган 
аффикслар (топоформантлар)га қараб топонимларнинг этимологиясини очиб 
бериш мумкин. 
Ўзбекистонда -кат, -кент аффикси қатнашган Заркент, Навкат, 
Чимкент каби қишлоқ номлари кенг тарқалган. Бу аффикс қишлоқ, шаҳар 
ёки аҳоли масканига нисбатан ишлатилиб, аҳоли яшайдаган масканларнинг 
янгилигини, тупроқ таркибини ифодалаши мумкин. 

---

74 
Топонимикада обод аффиксоиди қатнашган жой номлари энг кўп 
тарқалган. Обод сўзи тожикча об-сув, обод-сувли, сув етарли жой деган 
маънони билдиради. Бу сўз шаҳар, қишлоқ, умуман, аҳоли манзилгоҳларига 
нисбатан 
ишлатилади. 
Асосий 
маъноси 
“гуллаган” 
демакдир. 
Мамлакатимизда “обод” аффиксоидининг кишилар исмига қўйилишидан 
Азимобод, Бекмирзаобод, Ғаниобод, Исломобод, Йўлдошобод, Матқулобод, 
Мирзаобод, Сатторобод, Солижонобод, Усмонобод, Ҳайдаробод каби 
қишлоқ номлари яратилган бўлса, кишиларнинг амали, мансабидан келиб 
чиқиб Амиробод, Бекобод, Султонобод, Хонобод номлари яратилганлигини 
кўриш мумкин. 
Топонимикада -хона сўзининг функцияси кенг. Бирор халқ ёки қабила - 
уруғ яшайдиган қишлоқ номларига ҳам -хона сўзи қўшилган. Зарафшон ва 
Фарғона водийсида араблар яшайдиган Арабхона деган қишлоқлар бўлса, бу 
аффиксни ўзбек уруғлари яшайдиган қишлоқ номларига ҳам қўшилишидан 
Баҳринхона, Дўрмонхона топонимлари ясалган. Хона қўшимчаси “бирор 
нарса кўп” деган маънони ҳам англатади: Бўрихона– “бўри кўп жой”, 
Жайрахона – “жайра кўп жой”, Каптархона - “каптар кўп жой” каби. 
Ўзбекистонда – чи (Буғдойчи, Бўтқачи, Карнайчи, Кўмирчи, Сандиқчи, 
Ипакчи, Ўқчи, Овчи, Қушчи, Қўчқорчи) -кор (Пахтакор, Ғаллакор, 
Соҳибкор,), -ли, -лик,-лиқ аффиксларидан (Боғдорчилик, Далачилик, 
Жиякчилик, Кўнчилик, Сўкчилик, Тароқчилик, Косибчилик, Пиёзчилик, 
Пичоқчилик, Эгарчилик) ташкил топган топоформантлар ҳам кенг тарқалган.
С.Қораевнинг (2005) таъкидлашича, топонимларни таҳлил қилишда 
қўлланадиган яна бир қонуният ном ясашда иштирок этадиган сўзларнинг 
маъновий жиҳатдан ўхшаш эканлигида ҳам, грамматик жиҳатдан 
тузилишида, яъни уларнинг қайси гап бўлаклари сифатида иштирок этишида 
ҳам, ниҳоят, топонимларнинг тузилишида географик номларни ҳосил 
қилишда кўпроқ иштирок этадиган сўз бўлакларининг таркибида ҳам 
кўринади. Бир сўздан иборат топонимлар, одатда, отлар ва камдан-кам 
ҳоллардагина сифатлар шаклида бўлади. Шундай қилиб, географик номлар 

---

75 
муайян қолиплар шаклида ҳосил бўлади. Ана шундай қолиплар топонимик